استاد بین‌المللی اسبین لوند از شطرنج بازان خوب دانمارک و مربی و نویسنده سرشناس با سبک ویژه خود است، نگاه خاصی به موضوعات مختلف شطرنجی دارد و در کتاب‌هایی که تا حال نوشته به موضوعاتی که قبلاً کمتر به آنها توجه شده و تمرکز کمتری بر روی آنها وجود داشته اشاره دارد و مهمتر اینکه با هوشمندی و درایت خود آنها را پردازش روشن و روانی کرده و خواننده را دقیقاً با سوژه آشنا می‌کند.
قبلاً دو کتاب خوب دیگر از همین نویسنده با عناوین «اسرار زندگی فیل‌های بد» و «رُخ در برابر دو سوار سبک» را معرفی کرده بودم.
در کتاب اخیر به موضوع بسیار مهم و فوق‌العاده کاربردی: بررسی موقعیت‌هایی با ویژگی «آخربازی بحرانی» یا «آخربازی حاد» پرداخته است.
تعریف او از پوزیسیون آخربازی حاد چنین است:
خوب می‌دانیم موقعیت‌های گوناگون آخربازی تئوریک شناخته شده‌اند و به «موقعیت‌های آخربازی تئوریک» معروفند. نتیجه بازی مساوی یا پیروزی برای یک طرف در این پوزیسیون‌ها کاملاً مشخص است. شناختن و آگاهی از اینگونه آخر بازی‌ها برای همه شطرنج بازان ضروری است و در تصمیم‌گیری‌های آنان برای انتقال از یک مرحله به مرحله ی بعد کارسازند.
اما یک یا چند مرحله قبل از ایجاد این آخر بازی‌های تئوریک با پوزیسیون هایی مواجه هستیم که تکلیف و نتیجه‌ی بازی هنوز روشن نیست و بسته به شیوه‌ی ادامه‌ی بازی سرنوشت آنها مشخص خواهد شد. همه‌ی دوستان خوب می‌دانند که چنین موقعیت های «آخربازی حاد» مکرراً در بازی ایجاد خواهد شد و سوژه‌ی مورد بحث کتاب بسیار مهم و پرکاربرد است.
جریان هر بازی
او جریان هر بازی شطرنج را به شکل نمودار گرافیکی زیر این پیام توصیف کرده است :
الف) گشایش و وسط بازی اولیه مراحلی از بازی هستند که بیشتر کتاب‌های شطرنجی در این مورد سخن گفته اند. بنابراین با مطالعه می‌توانید خود را برای روبه رو شدن با این مراحل آماده سازید. از این قسمت به عنوان «لحظه‌ی بحرانی 1» بازی نام برده است که شامل: انتقال از مرحله‌ی گشایش به مراحل ابتدائی وسط بازی است.
کتاب‌های بسیار خوب و مدرنی در باب این دو فاز بازی نوشته شده که در آنها علاوه بر ارائه بهترین حرکت‌های پیشنهادی (بر اساس تئوری گشایش) توصیه‌هائی برای درک بهتر مراحل ابتدائی وسط بازی ارائه شده است (در برخی مواقع حتی این توصیه‌ها تا مراحل وسط بازی یا در برخی موارد نادر آخر بازی هم ادامه دارند).
ب) آخر بازی‌های بنیادین، در حقیقت آخربازی هایی هستند که حکم قطعی دربارهی آنها مشخص است: یعنی از نظر تئوری نتیجه‌ی بازی مساوی یا پیروزی برای یک طرف بازی است. برای مطالعه این نوع آخر بازی‌های تئوریک می‌توان از دایره المعارف آخر بازی استفاده کرد. این مرحله از بازی نیز توسط بازیکنان می‌تواند به خوبی تمرین و آماده سازی شود. (در حقیقت به «جدول ضرب» شطرنج شهرت دارند).
ج و د) اما در این میان همچنان دو مرحله‌ی دیگر در بازی باقیمانده که مطالعه و تمرین آنها دشوارتر از دو مرحله‌ی قبلی است و بازیکن باید خود را برای نبرد پیش رو آماده سازی نماید:
یکی مرحله ی وسط بازی و دیگری آن چیزی است که در این کتاب «آخربازی حاد» نام گذاری شده است. این مرحله یک گام قبل از «آخربازی‌های تئوریک» قرار دارد.
در این دو مرحله بازیکن مجبور است از توصیه‌های عمومی برای هدایت بازی استفاده کند و باید دانش تجربی خود را همواره با محاسبه همراه سازد. این توصیه‌ها به نسبت دانش کاملاً ملموس تئوری گشایش و آخربازی بنیادین، بسیار مبهم هستند و صراحت گفتار ندارند.
این دو مرحله در «دیاگرام جریان بازی» به صورت حروف پررنگ و به عنوان لحظات بحرانی 2 الی 4 یعنی CM2-4 نشان داده شده است. این منطقه همان جائی است که به نظرم محتویات این کتاب قصد دارد مهارت و دانش شما را در آن بهبود بخشد.
در حقیقت ماهیت آخربازی‌های بنیادین زمینه‌ی مساعد برای تصمیم‌گیری شما در جریان بازی و در مرحله‌ی آخربازی حاد را مشخص خواهند کرد و بنابراین سوژه‌ی این کتاب ارتباطی غیرمستقیم با آخرین مرحله‌ی بازی خواهد داشت. علاوه بر این، در برخورد با آخربازی‌های حاد، شما را مجبور خواهد کرد تا اولویت‌های خود را تعیین کنید، در انتخاب‌های خود منطقی باشید و به شکلی متمرکز و هماهنگ بازی کنید.
لحظات بحرانی بازی (CMs) را به شکلی درست مدیریت خواهید کرد. با این ترتیب با بررسی آخر بازی‌های حاد، تصمیم گیری‌های شما در برخورد با لحظات بحرانی به طور عمومی بهبود پیدا می‌کند و به همین سبب است که لحظات بحرانی 2 الی 4 در مراحل وسط بازی به شکلی پر رنگ در دیاگرام جریان بازی نشان داده شده است.
لوند در کتاب خود به 16 شاخص اشاره کرده، که حداقل یکی از آنها در هر یک از این موقعیت‌های حاد و بحرانی، نمایان بوده و می‌توان با استفاده از آنها تصمیم گیری و فکر کرد. او از این شاخص‌ها برای دریافت بازخورد شیوه تمرین هدفمند خود و اثر آن بر روی هنرجویان استفاده می‌کند.
تمرکز کتاب بر روی شناخت این شاخص‌ها و شیوه‌ی صحیح تصمیم‌گیری و اندیشیدن در جریان این موقعیت‌هاست. هدف نویسنده آشنایی خواننده با نمونه‌های مختلف چنین موقعیت‌های آخربازی حاد است، که با شناخت انواع متنوع آنها می‌توان مسیر درست هدایت پوزیسیون به سمت آخربازی تئوریک مناسب را ردیابی کرد.
-به گفته‌ی وی پوزیسیون‌های بحرانی در مراحل مختلف بازی ایجاد می‌شوند. در انتقال از مرحله گشایش به وسط بازی و از مرحله وسط بازی به آخر بازی، موقعیت‌های بحرانی متعددی ایجاد می‌شوند که تمرکز این کتاب بر روی موقعیت‌های بحرانی انتقال از «وسط بازی» به مرحله‌ی «آخربازی حاد» است.
در حقیقت همانطور که اشاره شد مراحل مختلف بازی را اسبین لوند به شکل نوین زیر تعریف می‌کند:
1) گشایش
2) وسط بازی اولیه (که عموماً یک پوزیسیون بحرانی در این انتقال داریم)
3) وسط بازی (که عموماً چندین پوزیسیون بحرانی در این مرحله ایجاد خواهد شد و تمرکز کتاب بر روی همین موقعیت هاست)
4) آخربازی حاد (تمرینات کتاب مشخصاً برای این مرحله تهیه شده است)
5) آخر بازی تئوریک (که در متن کتاب به شکل غیر مستقیم به آنها اشاره شده است)
او مثال‌های متعددی را طراحی کرده و به قول خودش می‌توانید آنها را در برابر حریفی نیرومند یا حتی انجینی قوی بازی کرده و با استفاده از توصیه های ارایه شده در کتاب بازی را به سوی پوزیسیون یک آخربازی تئوریک برنده هدایت کنید.
-کتاب در پنج قسمت تقسیم بندی شده و موضوع در هر قسمت با پیگیری همین رویه مورد بررسی دقیق قرار گرفته و خواننده به خوبی با شیوه‌ی فکرکردن و تصمیم گیری صحیح در چنین موقعیت‌هایی آشنا می‌شود و خوب خواهد آموخت که در این شرایط به چه نکات مهمی باید توجه کند تا بازی را به سمت و سوی مناسب هدایت کند.
قسمتهای مختلف کتاب شامل:
1) آخر بازی اسب
2) آخر بازی رُخ
3) آخر بازی فیل در برابر اسب
4) رُخ در برابر فیل یا اسب (یک تفاوت بیشتر)
5) انواع آخر بازی وزیر
نکته جالب اینکه نویسنده در جریان تهیه کتاب، به نکات جالبی دست یافته که قبلاً و در آخر بازی تئوریک به عنوان یک اصل، پذیرفته شده بوده اما اکنون خلاف آن حاصل شده است. مثلاً اینکه همه‌ی آخر بازی‌های وزیر با پیاده‌ی اضافه‌ی فیل، برنده نیستند و حالات خاصی وجود دارند که بُرد حاصل نخواهد شد و از این نمونه‌ها در کتاب فراوان دیده می‌شود و مثال‌های متعددی در این موارد نیز تهیه و برای حل ارایه شده است.
در مورد 16 شاخصی که در طول کتاب دربارهی آنها سخن گفته و به عنوان معیارهای مشخص برای اندیشیدن و تصمیم گیری بکار گرفته می‌شوند سخنی نخواهم گفت و بهتر است در این مورد کتاب را مطالعه کنید که فوق‌العاده آموزنده، جالب و سرگرم کننده است.
نکته مهم و آخر اینکه تمرینات کتاب فوق‌العاده سخت هستند و به قول نویسنده حتی مناسب برای «استادان بزرگ» نیز می‌باشند.
از آنجائی که قبلاً دو کتاب با عنوان‌های «تصمیم گیری در پوزیسیون‌های بحرانی» و «تصمیم‌گیری در لحظات بحرانی» به قلم مربی برجسته روس «یوسیف دورفمان» ترجمه کرده‌ام و تمرکز آنها بر بررسی و شیوه‌ی تصمیم گیری در پوزیسیون‌های بحرانی به ویژه در مرحله‌ی وسط بازی بودند، شاید ترجمه‌ی کتاب حاضر که تمرکز بر تصمیم‌گیری در پوزیسیون‌های بحرانی و سرنوشت‌ساز آخر بازی دارد، تکمیل کننده‌ی موضوع مهم و عمومی «تصمیم‌گیری در شطرنج» باشد.
در پایان کتاب گزینه‌ی بسیار مناسب و مفید برای ترجمه است و به همه‌ی دوستانی که علاقه و وقت کافی برای ترجمه دقیق آن دارند توصیه می‌شود.
منابع
نویسنده کتاب: استاد‌بین‌المللی دانمارک، اسبین لوند
ناشر و سال انتشار: Quality Chess, 2017
موضوع و سوژه اصلی کتاب: تصحیح شیوه‌ی تصمیم گیری در پوزیسیون‌های حاد آخربازی که درست یک گام قبل از ایجاد موقعیت‌های آخربازی تئوریک حاصل می‌شوند.
نویسنده مقاله: محمّد خیرخواه
تاریخ: ۱۱ مردادماه ۱۴۰۰
منبع: کانال منابع آموزشی شطرنج