سخن نویسنده
دیروز در گفتگوی جاری در کانال «تالار گفتمان شطرنج» استاد محمدرضا افشار، مسئله‌ای را مطرح کردند، که برداشتی از کتاب «کارگاه آموزشی استراتژی تعویض در شطرنج» نوشته «ویکتور برزین» روس بود.
بعد از بحث کوتاهی در مورد مسئله و در نهایت توضیحات تکمیلی ایشان، برای ارائه منبع موضوع را به نوعی به دوش بنده و یکی دیگر از دوستان گذاشتند. شاید یکی از مزایای بوجود آمدن چنین کانال‌های آموزشی همین باشد. در واقع اینگونه به موضوع «تعویض» و با این زاویه نگاه نکرده بودم. لذا به جستجوی منبع، نویسنده و اهمیت موضوع رفتم و به نکات جالبی نیز دست یافتم. (در همین جا باید از استاد محمدرضا افشار بابت طرح موضوع و حساس کردن بنده در این مسیر تشکر کنم.) در ابتدا به دنبال کتاب مزبور رفتم. خیلی زود متوجه شدم که آن را قبلاً از سایتهای مربوط به منابع روسی، برداشت کرده بودم. کتاب توسط ولادیمیر برزین و به زبان روسی (به زبان انگلیسی هنوز ترجمه نشده است) نوشته شده است. ، یک سری کتاب به عنوان تمرین عملی موضوعات مختلف استراتژی (با عنوان کارگاه آموزش استراتژی . با موضوعات اختصاصی مختلف) توسط ایشان تهیه شده است، این کتاب با تمرکز بر استراتژی تعویض تمرینات مختلفی را ارائه کرده است. مقصود کتاب تقویت حس پوزیسیونی بازیکنان برای درک بهتر موضوع تعویض، اینکه در چه زمانی و به چه منظوری و کدام مهره خود را باید تعویض کرد، می‌باشد.
اما به این موضوع اکتفا نکردم، و در منابع شخصی خود به دنبال منابع دیگری با موضوع مشابه گشتم. کتاب بسیار جالبی پیدا کردم، که قبلاً به آن توجه ویژه نکرده بودم، اما چون موضوع اکنون حساس شده بود، به قول معروف با دید خریدار به کتاب و موضوعاتی که مولف تلاش کرده در متن به آنها بپردازد نگاه ویژه کردم.
نام کتاب «تعویض‌های تاکتیکی در شطرنج» است که نویسنده روس آن «گنادی نسیس» که عنوان قهرمانی شطرنج مکاتبه‌ای را دارد و یکی از سرمربیان سرشناس روس است، آن را تهیه کرده است. اما چه موضوعی این هیجان را در من برانگیخت؟
مقدمه کتاب
برای روشن شدن موضوع بخش کوتاهی از مقدمه «استاد بزرگ رازووایف» که در مقدمه کتاب آورده شده را برای شما نیز می‌خوانم:
[در اواخر دهه 60 میلادی، استاد بزرگ «یوری بالاشوف»، با پدیده و نابغه عجیبی به نام «بابی فیشر» مواجه شده بود که رازهای بازی او را درک نمی‌کرد. البته من و گنادی هم با همین مشکل مشابه مواجه بودیم. یادمه یکبار از بالاشوف در مورد خصوصیت بازی «فیشر» سوال کردم و او چنین پاسخ مرا داد: «تا بحال توجه کردید، که فیشر در بازی خود هیچ‌گاه سوار بد ندارد؟. او سوارهای بد خود را در زمان مناسب «تعویض» کرده و کاری می‌کند که تنها حریفش سوار بد داشته باشد.. از سوی دیگر همه ما دوست داریم قربانی موثر در بازی دهیم و برتریهای ویژه‌‌ای به عنوان جبران آن کسب کنیم، اما توجه زیادی به نکته بسیار مهم دیگری به نام «تعویض موثر» ممکن است نکنیم. لذا با ترکیب این دو مفهوم می‌توان دریافت که یک قربانی خوب و موثر، تنها با ارائه یک سوار خوب (مثلاً فیل خوب) مقدور است و ارائه سوار بد عموماً فقط منجر به از دست دادن آن خواهد شد و برتری خاصی کسب نخواهد کرد..]
لطفاً به این پاراگراف توجه ویژه کنید. جملات به ظاهر ساده‌ای را استاد بزرگ رازووایف بیان کرده اما بسیار مهم و قابل تامل هستند.
وقتی بیشتر در محتویات کتاب کنکاش کردم، نکات برجسته بیشتری را یافتم که بسیار جنبه آموزشی دارد. در اینجا نظر باتوینیک در پاسخ به این سوال اساسی که «جوهره بازی شطرنج چیست؟» بیان می‌کنم. او گفته: «به نظرم فرآیند کلی بازی شطرنج اساساً بر پایه ارتباطات متقابل تبادل (تعویضی) در صحنه نبرد استوار است و موضوع مهم در این ارتباطات متقابل تعویضی، کسب برتری نسبی از نوع قوا یا پوزیسیونی است. در شطرنج هیچ موضوع دیگری در این مورد وجود ندارد.. در انتهای بازی نتیجه این تعویض‌ها منجر به برتری بی‌نهایت یا همان «مات» خواهد شد.»
خوب؛ فکر کنم برای نشان دادن نقش و اهمیت موضوع «تعویض» باتوینیک کلام را به آخر رسانده است، و جوهره بازی شطرنج را به طور مستقیم به «تعویض» مرتبط کرده است.لذا مطالعه این کتاب بسیار جالب را به همه شطرنج دوستان توصیه می‌کنم. خوشبختانه کتاب در انگلستان و به زبان انگلیسی منتشر شده است. البته سطح کتاب برای شطرنج بازان متوسط است، اما موضوع مورد بررسی فوق‌العاده جالب است که در ادامه می‌توان به کتابهای پیشرفته‌تری نظیر کتاب بی‌نظیر استاد «سرخان گولیف» به نام «مانور در شطرنج» که چند بخش مهم آن به موضوع «تعویض» اختصاص دارد مراجعه بعدی کرد.
نویسنده مقاله : محمّد خیرخواه
منبع: کانال منابع آموزشی شطرنج