مهارت شطرنجی خود را کامل و عالی کنید

محتوای آموزشی در سطح جهانی با همکاری سوپراستادبزرگ و مربی ایشان

• چرا شطرنج اینقدر محبوب است؟
• مقایسه شطرنج با سایر ورزش‌ها
• کسب برتری در شطرنج
• روش‌های ارتقای سطح بازیکن
• امانوئل لاسکر: قهرمانی با ذهن چابک
• کتاب “بهترین حرکت”
• درباره این کتاب
• حل پوزیسیون‌های شطرنج

مقدمه‌ای بر این کتاب:

گستردگی و محبوبیت شطرنج واضح است. یادگیری اولیه آن ساده و هیجان‌انگیز است و پس از اولین پیروزی، این توهم ایجاد می‌شود که با اندک تلاش بیشتر می‌توان قهرمان جهان شد! با تصور کودکانه، این امر کاملاً ممکن به نظر می‌رسد، اما دقیقاً نمی‌دانیم چگونه و چطور باید در این مسیر گام برداشت. بنابراین به دنبال یک مربی خوب می‌گردیم تا بتواند اسرار کلیدی ادامه مسیر را فاش کند و پس از آن همه چیز به خوبی پیش برود…

اما در حقیقت، مهمترین عامل پیشرفت چیزی نیست که در جای دیگر به دنبال آن بگردیم، بلکه باید در درون خودمان آن را پیدا کنیم!

بوتوینیک دوره‌های آموزشی خود را با این نصیحت معروف آغاز می‌کرد:

“شطرنج آموختنی نیست، بلکه یادگرفتنی است.”

مقایسه‌ی شطرنج با دیگر ورزش‌ها نیز جالب است. با بررسی فوتبال، اسکیت، بوکس و شطرنج، فوراً متوجه می‌شویم که هر ورزشکار برای بهبود نتایج خود باید همواره در تلاش باشد تا بتواند از حریفان خود پیشی بگیرد. در حقیقت، روش تمرین در ورزش‌های مختلف مشابه است. فوتبالیست بیشتر وقت خود را صرف بهبود مهارت‌های دویدن و بازی با توپ می‌کند، وزنه‌بردار هر روز با وزنه‌های مختلف کار می‌کند و… به عبارت دیگر، هر یک بر روی کیفیت مهارتی که امکان کسب موفقیت را به وی خواهد داد، تمرکز دارد.

اما یک شطرنج‌باز چگونه باید تمرین کند و بیشتر وقت خود را بر روی چه موضوعاتی متمرکز کند؟

کسب برتری با مطالعه‌ی شاخه‌های مدرن گشایشی، خواندن کتاب‌های معتبر، تحلیل بازی‌ها و جستجوی ایده‌های جدید با بررسی هزاران بازی بر روی اینترنت امکان‌پذیر است.

اما در جریان مسابقه، وقتی از ایده‌ی جدید فوق استفاده می‌کنیم و از حریف برتری می‌گیریم، ممکن است بازی‌ای را که باید می‌بردیم از دست بدهیم یا در یکی از دام‌های حریف بیفتیم که دست‌آخر به عنوان «بدشانسی بازیکن» تلقی خواهد شد.

متأسفانه بسیاری از شطرنج‌بازان در این که باید همواره بر بهبود و گسترش ابزارهای بنیادین و پرورش «مهارت ذهنی خود» تمرکز کنند کوتاهی می‌کنند.

ارزش مطالعه‌ی تئوری گشایش یا تحلیل بازی‌های معاصر را ناچیز نمی‌شمریم، اما پیشنهاد می‌شود به دقت به اهمیت نسبی این موارد با فاکتورهای مهم دیگر و تخصیص زمان مناسب برای توسعه و بهبود آن‌ها نظیر دید ترکیبی، محاسبه‌ی شاخه‌ها و ایده‌پردازی توجه ویژه داشته باشید.

چه باید کرد تا مسیر یادگیری شخصی و تقویت مهارت‌های شطرنجی جذاب و مؤثر واقع شود؟

سال‌ها تجربه نشان داده حتی بهترین کلاس آموزشی که توسط یک مربی با استعداد و خوش‌بیان اجرا شده باشد، اثر بسیار اندکی در ارتقای سطح مهارتی بازیکن دارد، زیرا آموزه‌های او خیلی زود از یاد خواهند رفت.

امانوئل لاسکر، دومین قهرمان شطرنج جهان (که فردی فرهیخته و بسیار باهوش بود) چنین گفته است:

“حافظه کالایی گران‌بهاتر از آن است که با نکات بی‌اهمیت و جزئی پر شود. از ۶۸ سال عمرم، حداقل ۴۰ سال را در تلاش برای فراموش‌کردن بسیاری از چیزهایی که شنیده یا خوانده‌ام اختصاص داده‌ام و از زمان انجام این کار، آرامش خاصی حاصل شده که آرزو می‌کنم هرگز بدون آن‌ نباشم.”

اکنون می‌توان درک کرد چه چیزی به او کمک کرد تا ۲۷ سال پیاپی قهرمان جهان باقی بماند: چابکی ذهن و رهایی از هرگونه تعصب بی‌مورد.

استثنائات مهمتر از قوانین هستند. به جای مرور مجموعه‌ای از بازی‌ها، تلاش برای انتخاب حرکت‌های کاندیدا در آن‌ها اثربخش‌تر خواهد بود. به جای گوش دادن به درس یک بازیکن یا مربی سرشناس که مشغول نمایش و بررسی یک بازی است، بهتر و مفیدتر است تا همان بازی را خود شما قبلاً تحلیل کرده باشید و سپس نتایج خود را با توصیه‌های استاد مقایسه کنید!

بنابراین، تلاش ما در این کتاب این نیست که به شما بهتر بازی کردن شطرنج را یاد دهیم. در عوض، کار با ارزش‌تری خواهیم کرد:

محتوایی برای شما آماده کرده‌ایم تا به بهبود شیوه‌ی اندیشیدن شما کمک کند.

البته باید اعتراف کرد این روشی نبوده که خودمان اختراع کرده باشیم.

از منظر استاد بزرگ آدرین میخالچیشین: “درست همانند پیانیستی که هر روز انگشتان دست خود را تمرین می‌دهد، هر شطرنج‌باز باید روزانه دید تاکتیکی خود را تمرین دهد.”

مارک دوورتسکی، مربی سرشناس، در همه‌ی کتاب‌هایش و در انتهای هر مبحث، تمرین‌های متعدد مرتبط با موضوع ارائه کرده است.

در کتاب معروف تمرینی ولاستیمیل هورت و ولاستیمیل یانسا با عنوان «بهترین حرکت»، پوزیسیون‌های متعددی جمع‌آوری شده که با استفاده از آن‌ها می‌توان مهارت شطرنجی خود را سنجید.

با نیم‌نگاهی به همه‌ی این منابع، در اینجا قصد داریم به شیوه‌ی متفاوتی عمل کنیم.

این کتاب به سه بخش کلی تقسیم‌بندی شده است:

۱. بهترین حرکت (Make a Move): پوزیسیون‌هایی که باید بهترین حرکت را پیدا کرد. محتوای این فصل با هدف ارتقا و بهبود دو مهارت مهم «شهود» و «ایده‌پردازی» طراحی شده است.

۲. راه برد را بیابید (Find The Win): پوزیسیون‌هایی که باید شاخه‌ی اجباری منجر به پیروزی را پیدا کرد. تمرین‌های این بخش طوری طراحی شده‌اند که دید ترکیبی (تاکتیکی) و محاسبه‌ی شاخه‌ها بهبود یابند.

۳. پاسخ به سؤال (Answer a Question): وظیفه‌ی خواننده پیدا کردن پاسخ درست مسئله است. تلاش برای حل این مسائل منجر به ارتقا و بهبود درک پوزیسیونی و منطق شطرنجی شما خواهد شد.

بدون تردید درک این نکته ضروری است که همه‌ی این موارد در جریان بازی در هم می‌آمیزند و تلاش نداریم استراتژی و تاکتیک را از هم جدا کنیم.

هر بخش کتاب ابتدا با ۲۳ تمرین نمونه برگرفته از بازی‌های آندری وولوکیتین آغاز می‌شود و امیدواریم مشاهده‌ی این تمرین‌ها لذت زیبایی‌شناختی و اوقات آموزنده‌ای را برای شما به ارمغان آورند. اگر به مهارت‌های خود اطمینان دارید، حتی مفیدتر خواهد بود که تمرین‌ها را ابتدا خودتان حل کنید.

سپس ۱۰۰ تمرین طبقه‌بندی شده در ادامه‌ی هر بخش آورده شده که از میان بازی‌های دیگر استادان از سال ۲۰۰۰ میلادی به بعد انتخاب شده‌اند. این تمرین‌ها به ترتیب افزایش درجه سختی مرتب شده‌اند، بدین شکل که ۴۰ تمرین اول در سطح استاد فیده، ۴۰ تمرین بعدی در سطح استاد بین‌المللی و ۲۰ تمرین آخر در سطح استاد بزرگ هستند.

طبیعتاً متوجه هستیم که مهارت اکثر خوانندگان ما تا حدی زیر این سطوح خواهد بود و این بدان معنا نیست که این کتاب برای آن‌ها مناسب نباشد. بلکه کاملاً برعکس، در صورتی که مثال‌ها را دشوار می‌بینید، یا اغلب در کشف تمام نکات اشاره شده‌ی موجود در بخش پاسخ‌ها ناکام می‌مانید، نباید دلسرد شوید. سروکله زدن با این پوزیسیون‌ها و مقایسه‌ی پاسخ‌های شما با پاسخ پیشنهادی کتاب و انتخاب‌های بازیکنان اصلی در جریان بازی، در هر صورت بسیار مفید و اثربخش خواهند بود.

مانعی برای چیدن پوزیسیون بر روی صفحه و مهره و مطالعه‌ی آن با فراغ خاطر وجود ندارد. نباید این احساس را داشته باشید که مجبورید شرایط مسابقه و محدودیت‌های زمانی آن را بازسازی کنید.

طبقه‌بندی در نظر گرفته شده در میزان سختی تمرین‌ها به هر ترتیب سلیقه‌ای است. بازیکنانی در رده‌های مورد نظر کتاب می‌توانند مثال‌های ساده‌تر را با سرعت حل کنند، در حالی ‌که در مورد نمونه‌های سخت‌تر، اگر پیگیری حرکت‌ها به صورت ذهنی برای آن‌ها دشوار باشد، می‌توانند با استفاده از صفحه و مهره و حرکت‌دادن مهره‌ها پوزیسیون‌ را تجزیه و تحلیل کنند.

در اینجا نکته‌ی مهم تلاش برای پیدا کردن پاسخ و بهره‌ی آموزشی ناشی از آن است. هیچ سیستم امتیازدهی در این کتاب وجود ندارد و امتیازاتی که مد نظر ماست قطعاً در مسابقات آینده‌ی خود کسب خواهید کرد!

توصیه می‌شود روزانه فقط ۵ الی ۶ پوزیسیون را حل کنید. نکته‌ی مهم تلاش برای ثبت رکورد زمانی در حل تمرین‌ها نیست، بلکه کمک به رشد تدریجی و سیستماتیک توانایی‌های ذهنی و درک شماست.

قطعاً موفقیت این روش آموزشی تا حد زیادی به دقت در انتخاب تمرین‌ها بستگی دارد. تلاش شده از میان انبوه نمونه‌های موجود، بهترین‌های آن‌ها انتخاب گردند؛ بدان معنا که پوزیسیون‌هایی ابتکاری شامل راه‌حل‌هایی نسبتاً کوتاه که شامل حرکت‌ آرام، حرکت‌ بینابینی یا بازی متقابل حریف و غیره باشند. ‌تمرین‌ها باید دقیق و تنها یک راه حل داشته باشند.

اکنون وقت آن فرا رسیده تا ذهن خود را خالی از آنچه قبلاً دیده یا شنیده‌اید کرده و تمام اراده و انگیزه‌ی درونی خود را برای حل عملی این تمرین‌ها بسیج کنید.

کاری مشترک از: سوپراستادبزرگ آندری وولوکیتین و مربی ایشان استاد بین‌المللی ولادیمیر گرابینسکی

ناشر کتاب: Gambit, 2007

موضوع کتاب: تمرین‌های هدفمند برای ارتقای سطح مهارتی شطرنج‌بازان باشگاهی

حدود ۲۵۰۰ سال پیش، دموکریتوس، فیلسوف یونانی، قبل از ارسطو چنین گفته است:

“موفقیت، بیشتر نتیجه‌ی سخت‌کوشی است تا استعداد.”

نویسنده مقاله: محمّد خیرخواه

تاریخ: ۱۳ شهریور ۱۴۰۱

منبع: کانال منابع آموزشی شطرنج