سخنرانی امانوئل لاسکر
امانوئل لاسکر در سال 1936 میلادی و در یک سخنرانی چنین گفته است:
«آینده‌ی شطرنج در گرو آخربازی عملی است!».
کاملاً مشخص بوده که منظور امانوئل لاسکر دستاوردهای ذهن بشر در این زمینه بوده است. اما در چند دهه بعد از او و با ورود کامپیوترها به دنیای شطرنج این سخن امانوئل لاسکر به فراموشی سپرده شد.
ارزیابی استادبزرگ اوگنی سووشنیکوف از پیشرفت‌های اخیری که در دنیای شطرنج رخ داده به شکل زیر است:
شطرنج به مثابه‌ی تمرین بسیار دقیق ریاضی است که باید از دو زاویه مورد مطالعه قرار گیرد: مرحله‌ی گشایش و مرحله‌ی آخربازی. عموماً بررسی دقیق و عمیق هر نوع گشایش به انتخاب شاخه‌ی مناسب که قطعاً به یک آخربازی تکنیکی منجر خواهد شد خلاصه خواهد شد.
در ادامه استادبزرگ پاول الژانوف با او به شکل زیر هم عقیده است:
در شطرنج مدرن هیچ رازی در این حقیقت که «تدارک شروع بازی» دیگر اعتباری ندارد وجود ندارد و این موضوع به طرز ناامیدکننده‌ای منسوخ شده و دیگر کاربرد عملی ندارد. تحلیل و آنالیز برخی از شاخه‌های گشایشی نه تنها برای بازیکنان حرفه‌ای بلکه برای بازیکنان آماتوری که سخت کار می‌کنند و ابزارهای تحلیلی مناسب در اختیار دارند نیز از مرحله‌ی وسط‌بازی فراتر رفته و در مرحله‌ی آخربازی نهفته است.
اما با چنین رویکردی نیاز به مهارت‌های مناسب برای تبدیل برتری کسب شده در مرحله‌ی شروع بازی از یک سو و از دید بازیکنی که به دام تدارک خانگی حریف افتاده، مهارت دفاع مناسب در برابر وضعیت‌های دشوار بوجود آمده، یک ضرورت است.
از منظر میخائیل باتوینیک این دو فاکتور نشان دهنده‌ی هنر بازی در مرحله‌ی آخربازی است.
در نتیجه با درنظر گرفتن اهمیت فن‌آوری رایانه، تلاش در جهت بهبود و تکمیل مهارت‌های تکنیکی شخص اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.
طبیعی است در چهارچوب یک کتاب، تهیه دستورالعمل کامل برای همه‌ی شرایطی که ممکن است در جریان یک بازی ایجاد شود غیرممکن خواهد بود. در این مورد خود را به نمونه‌های متداول کار استادان بزرگ نیرومند محدود خواهیم کرد و باور داریم این اطلاعات در قالب یک کتاب تخصصی می‌تواند در تکمیل مهارت‌های شخصی به شما کمک کند. در عین حال باید تأکید کنیم به‌رغم اینکه حضور مربی در کنار هنرجو بسیار ارزشمند است اما تمام کارهای پایه و اساسی را باید خود هنرجو و به تنهایی انجام دهد و حداکثر تلاش و تمرین عملی درست خویش را به این موضوع اختصاص دهد.
در رقابت میان بازیکنان شطرنجی که در یک سطح قرار دارند و رقابت‌های خود را با حداکثر تمرکز انجام می‌دهند، اغلب تبدیل تکنیکی یک برتری کوچک پوزیسیونی تنها شانس پیروزی خواهد بود. با توجه به رشد قابل توجه سطح بازی، این امکان ایجاد شده تا بازیکنان واجد شرایط بتوانند با حریفانی با مهارت، دانش و تجربه‌ی بالاتر از خود مبارزه کنند. به همین سبب داشتن تکنیک تبدیل حتی یک برتری کوچک، برای تکمیل سطح مهارت بازیکن کاملاً ضروری می‌نماید.
با وجود تکنیک‌های مدرن دفاع اغلب بازی‌ها وارد مرحله‌ی آخربازی می‌شوند. پس منطقی است که حداکثر تلاش برای مطالعه‌ی تئوری آخربازی انجام شود. برای انجام این کار مطالعه‌ی آثار بزرگترین نظریه‌پردازان آخربازی راه خوبی برای تسلط بر اسرار این مرحله از بازی خواهد بود.
در اینجا بد نیست توصیه‌ی خوزه رائول کاپابلانکا در این مورد را یادآوری کنیم: «آن دوستانی که قصد مطالعه‌ی شطرنج را دارند ابتدا باید مرحله‌ی آخربازی را مطالعه نمایند و تنها زمانی که به دقت این مرحله را مطالعه کردند به سراغ شروع و وسط‌بازی مرتبط با آخربازی روند.»
به هر ترتیب این مرحله‌ی آخربازی است که پاشنه آشیل بسیاری از شطرنج‌بازان است. دقیقاً در این مرحله از بازی است که بازیکنان اشتباهات بسیار بیشتری نسبت به مرحله‌ی وسط‌بازی مرتکب می‌شوند و دلایل مختلفی برای این امر وجود دارد: از یک سو درک ناکافی از پوزیسیون‌های ثابت ایجاد شده و از سوی دیگر تسلط ضعیف بر روش‌ها و تکنیک‌های متداول جاری برای تبدیل یک پوزیسیون پیچیده به یک پوزیسیون ساده، یا حتی به یک آخربازی تئوریک که نتیجه‌ی برد یا تساوی در آن کاملاً مشخص است، وجود دارد.
بدین ترتیب هر بازیکن آماتوری که قصد ورود به دنیای حرفه‌ای شطرنج را دارد و حتی بیش از آن، قصد استادبزرگ شدن دارد، بایستی حداقل آن آخربازی‌های تکنیکی که نمایش دهنده‌ی الفبای شطرنج هستند را به دقت آموخته باشد.
امروزه این امر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است چراکه بسیاری از بازی‌ها تا مرحله‌ی آخربازی ادامه پیدا می‌کنند ضمن اینکه زمان لازم برای اندیشیدن در آنها بسیار محدود است.
به همین دلیل است که برای دستیابی به بهترین نتایج در شطرنج حرفه‌ای توجه ویژه‌ای به مرحله‌ی آخربازی باید شود و بیش از هر چیز حصول دانش کاملی از پوزیسیون‌های تکنیکی و کسب مهارت بازی در آنها به شکلی کاملاً خودکار باید درآید. این کار مستلزم سخت‌کوشی و در بیشتر موارد اجرای تمرینات کسل‌کننده‌ای است که برای جوانان غالباً بی‌حوصله، اصلاً آسان نیست و به‌هیچ عنوان تصادفی نیست که بازیکنان جوان‌تر، بازی در مرحله‌ی آخربازی را دشوارتر می‌دانند.
به عنوان مثال دیدن اینکه چگونه مگنوس کارلسن به عنوان درخشان‌ترین ستاره‌ی بازیکنان جوان، تکنیک بازی خود را در مرحله‌ی آخربازی به کمال رسانده بسیار آموزنده خواهد بود. او در دوران نوجوانی برخلاف رابرت فیشر، مشکلات زیادی در این مرحله از بازی داشت، اما امروزه مهارت او در تبدیل برتری، دقیقاً همه را به یاد رابرت جیمز فیشر می‌اندازد و به ندرت در این مورد ناموفق است.
موضوعات کتاب
موضوعات کتاب در 12 فصل و به شکل زیر دسته‌بندی شده است:
1. ضعف در ساختار پیاده‌ای
2. انواع امتیازات ساختاری
دفاع فرانسه – سیستم کلاسیک
دفاع کاروکان – سیستم کلاسیک
گشایش روی‌لوپس – شاخه‌ی برلین
3. پیاده‌ی ایزوله
پیشانی حمله بر پیاده ایزوله
آخربازی‌های ساده
4. حضور وزیر در صحنه‌ی نبرد
در آخربازی‌های کمپلکس
در آخربازی‌هائی با دو سوار
5. آخربازی‌هائی با چندین سوار
کنترل ستون باز
محدودکردن شاه
برتری داشتن دو فیل
6. آخربازی‌هائی با دو سوار
دو رُخ
آخربازی سوار سبک
7. آخربازی فیل‌های ناهمرنگ
با حضور وزیر
با حضور رُخ
با حضور سوار سبک
8. موضوع تعویض
9. رُخ در برابر دو سوار سبک
10. وزیر در برابر دو سوار
وزیر در برابر دو رُخ
وزیر در برابر رُخ و یک سوار سبک
11. تکنیک دفاع
شهامت خود را هرگز از دست ندهید!
با جست‌وجو حتماً پیدا خواهی کرد
زود بازی را واگذار نکن
12. تبدیل بازی به آخربازی پیاده
استادبزرگ و کوچ معروف اکراین و اسلوانی، آلکساندر بلیافسکی در مورد این کتاب چنین گفته است:
منابع بسیار زیادی در زمینه‌ی آخربازی در بازار وجود دارند که در اکثر آنها تکنیک پوزیسیون‌هائی که تداعی آخربازی تئوریک دارند را شرح داده‌اند. انتقال از حالت آخربازی‌های پیچیده یا کمپلکس به نوع تئوریک آن دقیقاً همان فرآیند دشواری است که ضرورتاً باید در شطرنج بلد بود. برای این منظور از روش‌های متفاوتی می‌توان بهره برد، نظیر تعویض‌های درست و منطقی، بهبود موقعیت شاه، بهره‌برداری از موقعیت پیش‌تاخته‌ی پیاده‌ی رونده و غیره.
اکنون در جریان بازی با پاداش 30 ثانیه برای هر حرکت بالاجبار باید دانش پوزیسیون‌های تئوریک خود را بهبود بخشیده همچنین باید با روش‌های درست بازی در پوزیسیون‌های آخربازی پیچیده یا کمپلکس آشنا بود.
نسخه‌ی اولیه و روسی کتاب در سال 2012 منتشر شد و مورد استقبال مربیان و آماتورهای روسی زبان قرار گرفته است. خوب می‌دانم حتی بازیکنان قدرتمند نیز برای اهداف عملی و آموزشی خود مطالب بسیار مفید و هیجان‌انگیزی را در این کتاب خواهند یافت.
منابع
نویسندگان: استادبزرگ آدرین میخالچیشین و استاد بین‌المللی اولگ استِتْسکو
ناشر و سال انتشار: Thinkers Publishing، 2017
نویسنده: محمّد خیرخواه
تاریخ: ۲۱ آذر ۱۴۰۰
منبع: کانال منابع آموزشی شطرنج