در آکادمی شطرنج فدراسیون ایران، درسی وجود دارد با عنوان «پژوهش در شطرنج» که در آن به شیوه انتخاب موضوع و روش تحقیق درباره هر موضوع جالب و کاربردی در شطرنج می‌پردازد. بچه‌ها به این درس خیلی علاقمند هستند و تلاش می‌کنند با انتخاب موضوعی جالب تحقیقی هرچند کوچک انجام دهند.
از سوی دیگر توصیه‌ی معروف بنیانگذار مکتب شطرنج روسیه میخائیل باتوینیک به تمامی شاگردان مدرسه‌اش که عنوان استادبزرگی شطرنج را دریافت کرده‌اند چنین بوده که برای ارایه دِین خود به دنیای شطرنج حداقل یک کتاب در موضوعی خاص تهیه و انتشار دهند تا گامی هر چند کوچک در پیشرفت دانش شطرنج برداشته باشند.
این شطرنجباز آمریکائی که ریشه در شطرنج مکتب باتوینیک دارد، به این نصیحت پدر مکتب شطرنج روسیه گوش فرا داده و از سن 14 سالگی حتی قبل از اینکه عنوان استادبزرگ را دریافت کند شروع به پژوهش و انتشار نتایج آن به صورت کتاب کرده است.
موضوعی که در این کتاب کنکاش شده، بسیار کاربردی و پر مصرف است و احتمالاً در بسیاری از بازی‌های عملی، بازیکنان با مسائل و مشکلات موجود در آن روبه‌رو خواهند بود.
با توجه به پیگیری‌هائی که در دو هفته اخیر و در جریان مسابقات کاندیداتوری داشتیم دوستان متوجه شدند که موضوع آخربازی کمپلکس از چه درجه‌ی اهمیت کاربردی برخوردار است و آشنائی با نکات کاربردی آن به چه میزان در عمل به کمک بازیکن خواهد آمد.
نکته بسیار مهمی که شالوده اصلی این کتاب است و پس از بررسی بازی‌های متعدد نتیجه‌گیری شده چنین است:
در مبحث آخربازی نباید درگیر محاسبه‌ی نکاتی شویم که نیازی به محاسبه ندارند، بلکه باید قبلاً با ایده‌های متداول جاری در آن آشنا بوده و چرخ را دوباره اختراع نکنیم و محاسبه بی‌مورد انجام ندهیم. آشنایی و آگاهی از ایده‌ها در این زمینه کمک شایانی به بازیکنان خواهد کرد. در حقیقت با افزایش میزان آشنائی شما با ایده‌های متداول، میزان نیازمندی شما به محاسبه بسیار کاهش پیدا خواهد کرد.
در پژوهشی که دنیل نارودیتسکی انجام داده از مراجع قبلی مرتبط نظیر کتاب بسیار جالب «استراتژی آخربازی» میخائیل شرشفسکی نیز استفاده بهینه شده است.
او با بررسی مثال‌های متعدد دست آخر به این نتیجه کلی رسیده که برای استادی در هنر آخربازی دو توانائی ویژه باید داشت:
1) قادر به انجام محاسبه شاخه‌های طولانی و ارزیابی پوزیسیون ایجاد شده نهائی در آن باشید (احتمالا شاخه‌های غیراجباری).
2) قادر به استفاده از ایده‌های عمومی آخربازی در هر پوزیسیون خاص باشید.
توجه داشته باشید که دانش کلی فرم‌های عمومی آخربازی برای این منظور کافی نیستند و تنها از طریق بررسی دقیق تعداد زیادی از آخربازی‌های کمپلکس است که شخص قادر به یادگیری و درک تکنیک اینگونه آخربازی‌ها خواهد شد.
به هر ترتیب برای اینکه خیلی خلاصه متوجه شوید تعریف آخربازی کمپلکس که در این کتاب قرار است درباره آن صحبت شود چیست و چه نکاتی را به شما خواهد آموخت بد نیست به چکیده‌ی زیر نگاهی انداخت:
چکیده متن
1) به آن نوع آخربازی‌هایی که ارزیابی کلی آن به هیچ عنوان روشن نیست و هیچ مسیر مشخص کوتاه و روشنی برای رسیدن به نتیجه در آن وجود ندارد گفته می‌شود. معمولاً در اینگونه آخربازی‌ها چند سوار حضور دارند و عموماً حول یک یا چند ایده‌ی اساسی خواهد چرخید. این موضوع می‌تواند نکته‌ی ساده‌ای نظیر کنترل یک ستون و یا موضوع بسیار گسترده و پیچیده‌تر نظیر مبارزه برای متوقف‌کردن یا پیشروی یک پیاده رونده باشد.
2) اغلب اوقات بازی در نتیجه‌ی ارایه یک قربانی در مرحله‌ی وسط‌بازی وارد مرحله آخربازی در شرایطی می‌شود که در آن عدم توازن قوا وجود دارد اما در مقابل جبران‌های دینامیک در قبال ماتریال از دست رفته وجود دارد. در اینگونه موارد طرفین اغلب مجبور به تصمیم‌گیری‌های متعددی هستند. طرفی که کمبود ماتریال دارد باید تصمیم‌گیری کند که ماتریال خود را بازپس گیرد یا همچنان به حمله‌ی خود ادامه دهد. ضمناً اگر در مرحله آخربازی دچار تنگی وقت شده‌اید خیلی مهم است که به دنبال خطرات تاکتیک‌های ساده اما پنهان باشید.
3) در آخربازی‌های کمپلکس شاخه‌های تاکتیکی زیادی وجود ندارد.
4) خیلی اوقات حضور زوج همکار سوارهایی که از نظر آماری عملکرد ضعیف‌تری با یکدیگر دارند در این نوع آخربازی غالب خواهد بود. به عنوان مثال اگر اسب و وزیر در برابر فیل و وزیر دارید، نمی‌توان ارزیابی وضعیت را بر این قاعده کلی بنا نهاد که ترکیب یکی از زوج‌های همکار بهتر از دیگری است. باید نگرش واقع‌بینانه به آنچه بر روی صفحه وجود دارد داشته باشید و تنها پس از آن به ارزیابی دقیق پوزیسیون بپردازید.
موضوعات مطرح در دنیای آخربازی کمپلکس بسیار زیاد است و استادبزرگ دنیل نارودیتسکی پژوهش خود را به مثابه‌ی احساسی که آیزاک نیوتن درباره‌ی یافته‌های خود داشت تشبیه ساخته است:
آیزاک نیوتن فیزیک‌دان برجسته انگلیسی یک بار چنین گفته بود:
نمی‌دانم جهانیان درباره‌ی من چه فکر خواهند کرد، اما از منظر خودم به مانند پسربچه‌ای می‌مانم که در ساحل اقیانوس حقیقت بازی می‌کنم و از این سو به آن سو می‌روم و با پیدا کردن سنگ صیقلی کوچک یا پوسته‌ی صدفی زیباتر از حد معمول شادی می‌کنم درحالی‌که اقیانوسی از حقایق کشف نشده همچنان در مقابل دیدگانم وجود دارد.
دسته بندی
به هر ترتیب محتوای کتاب به شش فصل دسته‌بندی شده که رئوس مطالب آن به شرح زیر است:
1) آخربازی کمپلکس چیست؟
2) آخربازی‌های رُخ
آخربازی‌های دو رُخ
آخربازی‌های تک رُخ
3) رُخ + سوار یا سوارهای سبک در برابر رُخ + سوار یا سوارهای سبک
رُخ + فیل در برابر رُخ + فیل
فیل‌های ناهمرنگ
فیل‌های همرنگ
رُخ + فیل در برابر رُخ + اسب
4) آخربازی‌های وزیر
5) وزیر + سوار یا سوارهای سبک در برابر وزیر + سوار یا سوارهای سبک
وزیر + فیل در برابر وزیر + فیل
فیل‌های ناهمرنگ
فیل‌های همرنگ
وزیر + فیل در برابر وزیر + اسب
وزیر + اسب در برابر وزیر + اسب
نتیجه‌گیری
6) نتیجه‌گیری
انواع ضعف
پیاده‌ی رونده
دفاع فعال در برابر دفاع غیرفعال
محاسبه‌ی عمیق
فعالیت شاه
به هر ترتیب مطالعه کتاب به شما کمک خواهد کرد تا علاوه بر آشنائی با اصول کلی بازی در مرحله‌ی آخربازی کمپلکس با ایده‌ها و طرح‌های متداول جاری در انواع آن آشنا شده و در عمل دچار ضعف عدم آشنایی با طرح نباشیم
منابع
نویسنده: محمّد خیرخواه
تاریخ: ۱۵ تیر ۱۴۰۱
منبع: کانال منابع آموزشی شطرنج