افکار حین بازی
وقتی پشت میز بازی شطرنج می‌نشینید، اولین اتفاقی که در فکر و اندیشه ما رخ می‌دهد آغاز فرآیندی است که به صورت سلسله‌وار به موضوعات متعددی توجه کرده و با نوعی استدلال و منطق که به نظر خودمان صحیح می‌آید به مطالعه و انتخاب حرکت مورد نظر اقدام می‌کنیم. در حقیقت اختلاف میان شطرنج‌باز قوی و ضعیف دقیقاً در همین‌جا مشخص می‌شود. بنابراین توجه و تلاش برای تقویت این بخش از ذهن و شیوه فکر کردن صحیح به نظر خیلی مهم و کارآمد خواهد بود.
از سوی دیگر خوب می‌دانیم که سلولهای مغزی انسان و یادگیری ذهنی او که با تشکیل الگوهای ذهنی وی در سنین حدود 3 الی 4 سال شروع به شکل‌گیری کرده و در همان سنین و قبل از 6 سالگی به تکامل می‌رسد و بچه با به دست آوردن ساز و کار اولیه ذهنی آماده آموختن الگوهای جدید بعدی می‌شود. پس اگر بتوان به نوعی در همان اوایل شکل‌گیری «موتور» ذهنی کودک، نوع مرغوبی از آن که رویه‌ی مناسب برای بازی شطرنج را در بطن خویش داشته باشد، تربیت کنیم، به نظر گام بسیار بزرگی در آینده‌ی شطرنجی وی برداشته‌ایم.
مربی با تجربه‌ی گرجی، آقای پاتا گاپرین دَشویلی، در کتابی که با عنوان «نقش قوه‌ی تخیل در شطرنج»، با توجه به تحربیات و مطالعات خود تلاش کرده شیوه فکرکردن شطرنج بازان را درک کرده و اقدام به تصحیح و تربیت آن در مسیر مناسب کرده تا ذهن بازیکن به صورت اتوماتیک درست عمل کند و تکلیف خود را وقتی پشت میز می‌نشیند دقیق بداند! در واقع تلاش آقای گاپرین دَشویلی تقویت «منطق شطرنجی» و معرفی شیوه تقویت آن با استفاده از تمرین‌های هدفمند است. او در کتاب خود در بخشهای مختلف با ارایه تمرینات هدفمند که در نوع خود بی‌نظیرند گام به گام خواننده را با شیوه درست فکر کردن و به قولی «منطق شطرنج» آشنا میکند. شاید اگر نام کتاب را «آموزش منطق شطرنجی» می‌گذاشت به نوعی انتخاب صحیح‌تری کرده بود!
محتوای کلی فصل اول کتاب
به عنوان نمونه محتوای کلی فصل اول کتاب وی را بازنمایی می‌کنم:
عنوان فصل اول، تفکر پیش رونده یا Progressive thinking است. شرایطی را در نظر بگیرید که نوبت حرکت با شماست. سوالاتی که عموماً در ذهن خود با آنها مواجه هستید به شکل زیر هستند:
چه نکاتی را باید مد نظر داشته باشم؟ در چه مسیری باید ادامه دهم؟
برای اینکه به سوالات فوق پاسخ صحیح دهید به طور اتوماتیک ذهن شما باید مراحل زیر را انجام دهد:
1) وضعیت پیش رو را باید «مطالعه» کنید. یعنی تمامی نکات تاکتیکی و استراتژیکی سوارها وپیاده های روی صفحه را تشخیص دهید. توجه داشته باشید که در این مرحله فقط «مطالعه» می‌کنیم و هیچ «ارزیابی» انجام نمی‌دهیم. مثلاً اگر بعد از ارزیابی به این نتیجه برسیم که سفید بهتر است، بازیکنی که پوزیسیون بهتر دارد چه باید کند؟ بنابراین «ارزیابی» کمکی به پیدا کردن حرکت نخواهد کرد. اما مطالعه‌ی وضعیت نشانه‌هایی را به ما خواهد داد که بر مبنای آنان میتوانیم درست فکر و تصمیم بگیریم.
2) با مطالعه‌ی وضعیت، ایده‌هایی به ذهن ما خطور میکند که هر یک می‌تواند حاوی حرکت کاندیدای ویژه خویش باشد. هر کدام از این ایده‌ها می‌تواند برآورده کننده یکی از ویژگی‌هایی باشد که در مطالعه وضعیت به آن توجه کرده‌ایم.
3) اکنون واریانت مربوطه را «محاسبه» می‌کنیم و پوزیسیونی که بعد از اجرای آن ایجاد می‌شود را تحلیل می‌کنیم. پس تا اینجای کار یک ایده را پیدا کردیم و آن را تحلیل کردیم که آیا ایده‌ی خوبی است یا خیر.
4) اگر قضاوت ما در مورد ایده‌ی فوق مثبت بود، می‌توان آن را اجرا کرد. (حرکت مورد نظر انتخاب شد!)
این فرم ساده «فکر کردن» و «منطق شطرنجی» است که برای تقویت همین بخش تمرینات متعددی با درجه سختی متفاوت ارایه شده است.
در فصل بعد یک قدم جلوتر رفته و در مورد مردود شدن ایده‌ی پیدا شده و انتخاب ایده‌ی دوم و تحلیل آن صحبت میکند و به همین شکل گام به گام شیوه درست فکرکردن، تصمیم‌گیری و تقویت خلاقیت و قوه تخیل شما را به جلو می‌برد.
در هر صورت کتاب به خصوص برای مربیان فوق‌العاده کاربرد موثر دارد و برای تهیه تمرینات هدفمند آنان در طول دوره‌های آموزشی و به‌خصوص برای کارکردن با کودکان بسیار مفید است. همه شطرنج بازانی که نگران «منطق شطرنجی» خویش هستند نیز می‌توانند با انجام این تمرینات گام به گام منطق خویش و شیوه فکر کردن خود را اصلاح و تقویت نمایند.
در ادامه این پیام، یک نمونه از تمرینات کتاب و شیوه آموزش وی آورده می‌شود.
منابع
نویسنده: محمّد خیرخواه
منبع: کانال منابع آموزشی شطرنج
ناشر: انتشارات باتسفورد در سال 2004 و تجدید چاپ آن در 2005
نویسنده: پاتا گاپریند شویلی، شطرنج‌باز و مربی معروف گرجستانی