اخیراً کتابی تحت عنوان “راهنمای موفقیت استادبزرگ” که توسط استادبزرگ یونانی، واسیلیوس کوترونیاس، تألیف شده، معرفی گردید. بخش‌هایی از این کتاب در کلاسی که اخیراً توسط استادبزرگ پویا ایدنی در فدراسیون شطرنج برگزار شد، مورد بررسی قرار گرفت.
در میان مباحث متنوع این کتاب، به فصلی برخوردم که فکر می‌کنم برای بسیاری از شطرنج‌بازان متوسط و قوی جالب و کاربردی باشد.
ترجمه این بخش از کتاب را با عنوان “چگونگی رویارویی با حریفان ضعیف‌تر” به شطرنج‌بازان عزیز تقدیم می‌کنم.
درباره کتاب “راهنمای موفقیت استادبزرگ”
در شطرنج حرفه‌ای امروز، در فضای تورنمنت‌های فشرده، مواجهه با حریفان دارای ریتینگ پایین‌تر، بیشتر از آنکه یک استثنا باشد، به یک قاعده تبدیل شده است.
غلبه بر این حریفان منجر به کسب اندکی ریتینگ خواهد شد و برعکس، از دست دادن امتیاز مقابل آن‌ها، موجب افت ریتینگ و گاهی ایجاد ناامیدی در میان بازیکن “برتر” می‌شود.
تجربه درازمدت من در چرخه تورنمنت‌های آزاد نشان داده است که برای موفقیت به عنوان یک بازیکن، داشتن صرفاً خصوصیات بهتر کافی نیست. بازیکن باید نحوه استفاده صحیح از آن‌ها را نیز بداند.
جدای از آمادگی لازم در شرایط مطلوب، بازیکن همچنین باید بداند چطور انرژی و دانش خود را به طرز صحیح و به منظور بهره‌برداری از نقاط ضعف حریف ریتینگ پایین‌تر، هدایت کند.
در اینجا، میزان افزایش سطح آگاهی اهمیت دارد، زیرا قصد داریم بر توانایی‌ها تأکید کنیم، بدون در نظر گرفتن اینکه با افرادی بازی می‌کنیم که عملاً مرتکب اشتباه می‌شوند.
به طور کلی اگر بازیکنی ۱۰۰ الی ۱۵۰ ریتینگ بالاتر از حریفش باشد، احتمالاً در دانش شطرنجی از او سرتر است.
ویژگی‌های بازیکنان قوی‌تر و ضعیف‌تر
بازیکنان قوی‌تر برتری‌های زیر را دارا هستند:
- درک عمیق‌تر از الگوهای گسترده ساختار پیاده‌ای.
- توانایی حسی از زمان صحیح تغییر در ماهیت بازی.
- برتری در دفاع.
- درک عمیق‌تر از عوامل دینامیک (پویا).
- تکنیک‌های برتر در آخر بازی.
از سوی دیگر، بازیکن ضعیف‌تر این خصوصیات را دارد:
- آماده‌سازی و حفظ شاخه‌های طولانی (در شروع بازی)، خصوصاً اگر جوان و جاه‌طلب باشد.
- محاسبه دقیق واریانت‌های اجباری (بدون در نظر گرفتن شاخه‌های جانبی و فرعی) در هنگام حمله یا نزاعی که امنیت شاه خود را نادیده گرفته است.
- انجام حرکات جسورانه و آزاردهنده در الگوهای عمومی که هرچند اغلب اوقات این حرکات نه چندان پرمدعا قوی نیستند، ولی چشم‌پوشی از آن‌ها برای بازیکن آسان نیست.
پس از انجام بازی‌های عملی فراوان، من به چند نتیجه رسیدم که می‌تواند به عنوان راهنمای بازیکنان قوی‌تر مورد استفاده قرار گیرد.
اصول بازی در مراحل مختلف شطرنج
الف) مرحله شروع بازی:
- ساختارهای پیاده‌ای نامتقارن، قاعدتاً مورد علاقه بازیکن “برتر” است که با چند تعویض می‌تواند ایجاد شود. در صورت امکان، باید بازی را به چنین ساختارهایی هدایت کنیم.
- مسلماً داشتن شاه ایمن‌تر از اهمیت زیادی در برابر حریفان ضعیف‌تر برخوردار است. از طرفی، بهتر است از دادن ابتکار عمل، خصوصاً در شروع بازی‌های شناخته شده، اجتناب شود.
- مسئله کنترل مرکز از اهمیت فراوانی برخوردار است، چراکه حرکات دشمن را محدود می‌سازد. بازیکنان ضعیف‌تر مایلند در مرکز به قصد ساده‌سازی بازی به منازعه بپردازند.
- بازیکن قوی‌تر هنگام بازی با مهره سیاه نیازمند ۲ یا ۳ انتخاب در برابر گزینه‌های عمده سفید می‌باشد که باید آن‌ها را به خوبی محور قرار دهد. اگر او احساس کند انتخاب‌های او در خطوط اصلی در حال محدود شدن هستند، حرکتی غافلگیرکننده می‌تواند هر زمانی مؤثر باشد.
- وارد شدن در شاخه‌های موضوعی که شامل وضعیت‌های طولانی باشد و مطلوب حریفانمان نیست، می‌تواند خوب باشد.
- بازیکنان ضعیف‌تر اغلب مایلند شاخه‌های مشکوک را انتخاب کنند. ترفند ما در پاسخ باید شامل راه‌حل مناسب باشد. لذا بازیکن باید در این زمینه به‌روز باشد.
ب) مرحله وسط بازی:
- نزاع بر سر خانه‌ها بیش از حد معمول از اهمیت برخوردار است. حریف معمولاً ارزش درازمدت آن‌ها را دست کم می‌گیرد.
- دقت در تعویض‌های صحیح مهره در ارجحیت قرار دارد. فهم بهتر پوزیسیونی در این زمینه کمک شایانی خواهد کرد.
- یک استراتژی خوب، ایجاد وضعیت‌های نیمه‌بسته‌ای است که همراه با برتری جزئی فضا باشد.
- به طور کلی حمله خوب است. بازیکنان ریتینگ پایین‌تر در مقایسه، در دفاع و به خاطر ترسی که تمرکزشان را به هم می‌زند، ضعیف عمل می‌کنند.
- در وضعیت‌های دشوار، ایجاد یک بحران به مراتب بهتر از دفاع منفعلانه است. بهره‌برداری از یک برتری جزئی برای یک بازیکن معمولی بسیار سخت است، خصوصاً اگر نیازمند به یک محاسبه عمیق باشد.
- در وضعیت‌های “اندکی بهتر” که طبیعت کم و بیش ایستا (استاتیک) دارند، باید به حریفانمان فرصت بدهیم مرتکب اشتباه شوند. تقریباً اثبات شده است که او وضعیت خود را به تدریج بدتر خواهد کرد.
ج) مرحله آخر بازی:
- بازیکنان جوان یا تاکتیکی را باید در اولین فرصت مناسب به آخر بازی هدایت کرد.
- آخر بازی با برتری واضح، در بسیاری از موارد به حمله‌ای که احتمال موفقیت می‌دهد ارجح است. هرچند در این نکته حقیقتاً محل مناقشه است که کدام روش به موفقیت قطعی می‌رسد!
- در آخر بازی‌ها باید صبور و پایدار باشیم، چرا که حریفانمان ممکن است چیزهایی را که ما طبیعتاً از آن‌ها انتظار داریم اطلاع داشته باشند را بلد نباشند.
- اگر حریفمان حمله برنده‌ای دارد، باید سعی کنیم او را اغوا کنیم تا مثلاً با قربانی کردن یک یا دو پیاده، پای در پایانه‌ی آخر بازی بگذارد. در این صورت ممکن است شانس‌های بیشتری برای رسیدن به تساوی داشته باشیم.
در میان استادان بزرگ معروفی که در جریان مسابقات شطرنج اروپا قرار دارند و تجربه بسیاری در بازی با بازیکنان با ریتینگ پایین‌تر را در کارنامه خود دارند، می‌توان از ولادیمیر ایپشن، کنستانتین لاندا و یوگنی میروشنیچنکو نام برد. نگاهی به مگادیتابیس این بازیکنان تاییدی بر این مدعاست.
مترجم: مسعود شرافتی