مقدمه
در ملاقات با شطرنجبازان سطوح مختلف در حین مسابقات و همچنین در دید و بازدیدهای اتفاقی فدراسیون و کلوپ‌های شطرنج ایران و دیگر کشورها همواره با این پرسش مواجه خواهید شد. پرسشی که برخی آن را بسیار با اهمیّت و واجب می‌دانند و برخی دیگر حتی لازم هم ندانسته و ترجیح می‌دهند وقت محدود خود را با بررسی و مشاهده‌ی بازی‌های کلاسیک تلف نکنند😮.
از آنجائی که اهمیت موضوع در راستای آموزش و یادگیری شطرنج کاملاً تأثیرگذار است لذا در شهریور ماه سال 1394 تصمیم گرفتم در این مورد تحقیق و کنکاشی انجام دهم و نظر مربیان و استادان بین‌المللی با تجربه در امر آموزش شطرنج را در این مورد جویا شوم! که در اینجا نتایج آن را برای شما دوباره بازگو خواهم کرد.
در کتاب «راهنمای تحلیلی (مارک دوورتسکی، اشاره‌ی جالبی با مضمون کاملاً مشابه آورده شده که ذکر آن خالی از بهره نیست. او در این‌باره از روش بُرهان خُلف برای آشکار کردن اهمیت موضوع استفاده کرده است:
«فرض کنید هیچ کتابی با موضوع تحلیل بازی کلاسیک نوشته نشده بود و تنها منبع باقی مانده، نتایج بازی‌های ثبت شده در طول تاریخ به همراه نام بازیکنان، محل و تاریخ اجرای آنها بود. در کنار آنها بانک‌های اطلاعاتی حجیم کامپیوتری که تعداد بی‌شماری از این‌گونه بازی‌ها را در خود ذخیره کرده‌اند.
آیا در این شرایط علاقه‌ای به موضوع یا حادثه‌ی خاصی که در سال‌های قبل اتفاق افتاده وجود دارد؟
پاسخ این پرسش مسلماً منفی است.
(البته علاقه‌مندان به موضوعات تاریخی و محققان نادری همچون بابی فیشر از این موضوع مثتثنی هستند!).
طبیعتاً در این شرایط تنها به بازی‌های معاصر توجه می‌کنیم چون کیفیت بازی‌ها بسیار بالاست و گشایش‌های به کار گرفته شده نیز بی‌عیب و نقص هستند!
اگر این حالت را بتوانید تصویرسازی کنید نقطه نظرات بعدی که سعی در بیان آن را دارم بهتر و واضح‌تر درک خواهید کرد.
ارزش بازی‌های کلاسیک
ارزش بازی‌های کلاسیک، تنها در فهرست حرکات آنها نیست.
نویسندگان و مؤلفان کلاسیک، وقت بسیار زیادی برای انتخاب جالب‌ترین و آموزنده‌ترین بازی‌ها از میان هزاران بازی صرف کرده‌اند. همچنین بازی‌های فوق را به تفصیل تحلیل کرده و حتی تحلیل محققان قبلی خود را حک و اصلاح کرده‌اند. سپس نتایج این تحلیل‌ها را با زبان ساده و گویا بیان کرده و تکنیک یا شگرد به‌کار گرفته شده در این بازی‌ها را بازنمائی و معیارهای طرفین برای انتخاب تک‌تک حرکات انجام شده را به روشنی بیان کرده‌اند.
چنین تحقیقاتی شاید برای بازیکنان تراز بالا که خود توانائی بررسی بازی‌ها و درک حرکات را دارند ضروری به نظر نرسد. اما قطعاً برای دیگر بازیکنان که توانائی‌های کمتری دارند (که حدود %99 بازیکنان چنین هستند!) این موضوع کاملاً سودبخش و مفید خواهد بود.
بدون این تحلیل‌ها و پژوهش‌ها درک حرکات و مفاهیم به‌کار گرفته شده مقدور نیست و حتی نمی‌توان تشخیص داد که کدام بازی در میان این تعداد بسیار زیاد اصولاً ارزش مطالعه‌ی بعدی را دارد؟
مسابقات ثبت شده در نیویورک
برای بیشتر روشن شدن مطلب مثالی می‌زنم:
خیلی از شما با مسابقه‌ی انتخابی زوریخ 1953 (با قهرمانی واسیلی اسمیسلوف) و بازی‌های زیبایی که در جریان آن اجرا شده آشنایی کامل دارید. در اینجا می‌خواهم حقیقتی را فاش کنم و اینکه مسابقه‌ی انتخابی یوگسلاوی 1959، با قهرمانی میخائیل تال، از نظر کیفیت و زیبایی بازی‌ها هیچ چیز از مسابقات 1953 کم نداشت و شاید زیباتر نیز بود
ولی بسیاری از ما اطلاعات زیادی درباره‌ی این مسابقه نداریم!؟ واقعاً چرا؟
در مارس 1924 (حدود 96 سال پیش!) در هتل آلاماک نیویورک، نزدیک پارک مرکزی (Central Park)، دکتر امانوئل لاسکر (آلمان)، خوزه رائول کاپابلانکا (کوبا)، آلکساندر آلخین (روسیه)، ریچارد رتی (چک‌واسلواکی)، دکتر ساویلی تارتاکوور (اتریش)، ادوارد لاسکر (آمریکا)، فرانک مارشال (آمریکا)، افیم بوگولیوبوف (اکراین)، دیوید زانوسکی (فرانسه)، گیزا ماروتسی (مجارستان) و فرد یتس (انگلستان) در کنار هم جمع شدند تا یکی از عجیب‌ترین و بی‌نظیرترین مسابقات بین‌المللی تاریخ شطرنج را از لحاظ سطح کیفی به نمایش گذارند. نتایج نهایی حاصل در این مسابقه به‌صورت زیر بود:
دکتر امانوئل لاسکر آلمانی با 16 امتیاز،
خوزه رائول کاپابلانکا با 14.5 و
آلکساندر آلخین با 12 امتیاز به ترتیب نفرات اول تا سوم شدند.
بعد از اتمام مسابقه، آلکساندر آلخین که خود در آن بازی کرده بود، تمامی بازی‌های اجرا شده را در قالب کتابی با عنوان «نیویورک 1924 تفسیر دقیق کرد. ناگفته نماند که آلخین همواره از «هانس کموخ» اتریشی در تفسیر بازی‌ها کمک می‌گرفت.
منابع
هانس کموخ نویسنده‌ی کتاب معروف «قدرت پیاده در شطرنج» با ترجمه‌ی شیوای «عنایت گنجیان» است.
محمّد خیرخواه
19 خرداد 1399