- مقدمه: تحلیل دوورتسکی بر بازی لاسکر
- نظریه بحث‌برانگیز دوورتسکی
- ارزش بازیهای کلاسیک
- دیدگاه دوورتسکی درباره بازیهای کلاسیک
- نتیجه‌گیری
مقدمه: تحلیل دوورتسکی بر بازی لاسکر
بوریس دوورتسکی، یکی از برجسته‌ترین مربیان و نویسندگان شطرنج، در مقدمه تحلیل دقیق خود بر بازی تاریخی امانوئل لاسکر، دیدگاه‌هایش را درباره ارزش واقعی بازیهای کلاسیک بیان می‌کند. این دیدگاه‌ها که بر پایه “تصویرسازی” (visualization) است، نیازمند فهم عمیق‌تری فراتر از ترجمه صرف کلمات هستند. هدف این مقاله، بررسی و شفاف‌سازی ابهامات موجود در برخی ترجمه‌ها و ارائه تفسیری صحیح‌تر از نظریه دوورتسکی است.
دوورتسکی در آغاز این بحث، سوالی کلیدی مطرح می‌کند:
«Why we study classic games at all ?»
یعنی: «اصلاً چرا بازیهای کلاسیک را مطالعه می‌کنیم؟»
این سوال با تفسیری که گاهی از آن می‌شود – «چرا مطالعه بازیهای کلاسیک مفید و مهم است؟» – تفاوت اساسی دارد. دوورتسکی، برخلاف آنچه ممکن است برداشت شود، اهمیت و فایده بازیهای کلاسیک را به صورت پیش‌فرض مطرح نمی‌کند، بلکه اصلِ چرایی مطالعه آن‌ها را به چالش می‌کشد. او در ادامه می‌گوید که پاسخ به این سوال ساده نیست، به خصوص اگر مخاطب دیدگاهی مشابه لرمانتف (یکی از بازیکنان قدیمی) داشته باشد که می‌گفت:
We had real men, not like this generation.
«ما بازیکنان حقیقی داشتیم (اشاره به دوران کلاسیک)، نه مثل این نسل (اشاره به بازیکنان و بازیهای معاصر).»
بر خلاف ترجمه نادرست که این عبارت را به معنای عدم علاقه نسل فعلی به بازیهای کلاسیک می‌داند، منظور لرمانتف تمجید از دوران گذشته و مقایسه آن با نسل کنونی است. این نکته، اهمیت فهم دقیق لحن و کلمات نویسنده را نشان می‌دهد. دوورتسکی در این مقدمه، به دنبال ایجاد یک “تصویرسازی ذهنی” دو مرحله‌ای است: ابتدا او بر این فرض تأکید می‌کند که بدون تحلیل و تفسیر متخصصان، بازیهای کلاسیک به تنهایی و بدون پشتوانه کتاب‌ها و تحلیل‌ها، فاقد ارزش عملی برای مطالعه هستند و صرفاً در پایگاه‌های داده کامپیوتری جای می‌گیرند. سپس، او قصد دارد نظرات “بحث‌برانگیز” یا “آشوبگرانه” خود را در این زمینه مطرح کند.
نظریه بحث‌برانگیز دوورتسکی
دوورتسکی در مقدمه خود تصریح می‌کند: “هدف ما در اینجا بازگویی نظرات شرشفسکی نیست. سعی می‌کنیم موضوع را از زاویه‌ای دیگر که نسبتاً نامشهود است، بررسی کنیم.” بنابراین، برای درک نظریه دوورتسکی، ابتدا باید خلاصه‌ای از دیدگاه شرشفسکی را مرور کنیم. شرشفسکی درباره بازیهای کلاسیک معتقد است:
“مطالعه بازیهای کلاسیک از نقطه نظر تجربی و شگردهای عملی بسیار اهمیت دارد. در برنامه‌های درسی خود همیشه به شاگردان توصیه می‌کنم تا ساعات مشخصی را برای مطالعه بازیهای کلاسیک اختصاص دهند… درس‌های اولیه در مورد استراتژی و طرح‌ریزی را باید حتماً با مطالعه بازیهای کلاسیک انجام داد.”
اکنون می‌توانیم به سراغ مرحله دوم تصویرسازی ذهنی دوورتسکی و نظریه “بحث‌برانگیز” او برویم:
ارزش بازیهای کلاسیک
دوورتسکی در ادامه به تشریح ارزش بازیهای کلاسیک می‌پردازد. او می‌نویسد:
“The value of our classic legacy is not just in, and perhaps not so much in, the texts of the games themselves, as in their interpretation. The authors of articles and books have spent years selecting the most interesting and instructive games, out of huge number that have been played. They have analyzed them, and corrected the analyses of their predecessors.”
ترجمه دقیق و صحیح این بخش به شرح زیر است:
«ارزش میراث کلاسیک ما، تنها و شاید نه چندان در خود متن بازی‌ها، بلکه در تفسیر آن‌ها نهفته است. نویسندگان مقالات و کتاب‌ها سال‌ها وقت صرف کرده‌اند تا جالب‌ترین و آموزنده‌ترین بازی‌ها را از میان تعداد بی‌شمار بازیهای انجام‌شده انتخاب کنند. آن‌ها این بازی‌ها را تحلیل کرده و حتی تحلیل‌های پیشینیان خود را اصلاح و تکمیل کرده‌اند.»
اینجا نکته مهمی وجود دارد: دوورتسکی در این بخش به “نویسندگان معاصر” اشاره می‌کند که با تحلیل و تفسیر خود، به بازیهای کلاسیک ارزش بخشیده‌اند، نه “نویسندگان و مولفان کلاسیک” که خود بازی‌ها را انجام داده‌اند. واژه “predecessors” (پیشینیان) در اینجا به معنای کسانی است که پیش از این نویسندگان معاصر به تحلیل بازی‌ها پرداخته‌اند و این تحلیل‌ها توسط نویسندگان فعلی تصحیح و بهبود یافته‌اند. این موضوع، تأکید دوورتسکی را بر اهمیت تفسیر و تحلیل‌های جدید بر روی بازیهای کلاسیک نشان می‌دهد و نه صرفاً خود بازی‌ها.
دوورتسکی معتقد است چنین تحقیقات و تحلیل‌هایی شاید برای بازیکنان سطح بالا که خود توانایی بررسی و درک عمیق حرکات را دارند ضروری نباشد، اما برای اکثریت قریب به اتفاق بازیکنان (حدود ۹۹٪) که توانایی کمتری دارند، حیاتی است. بدون این تحلیل‌ها و پژوهش‌ها (تفسیرها)، درک حرکات و مفاهیم به کار گرفته شده در بازیهای کلاسیک مقدور نیست و حتی نمی‌توان تشخیص داد که کدام بازی‌ها از میان انبوه آن‌ها ارزش مطالعه بعدی را دارند.
دیدگاه دوورتسکی درباره بازیهای کلاسیک
بر اساس مقدمه دوورتسکی بر تفسیر بازی تاریخی لاسکر، می‌توان نتیجه گرفت که ارزش بازیهای کلاسیک، آن‌گونه که بسیاری تصور می‌کنند، در خودِ بازی‌ها نیست، بلکه در “تفسیر” آن‌هاست. دوورتسکی به صراحت می‌گوید:
- ارزش میراث شطرنج کلاسیک ما **خودبه‌خودی و ماشینی نیست** که فهم آن ارثیه شود.
- این ارزش شاید بیشتر **در متن بازی‌ها** و **در تفسیر بازی‌ها** باشد.
او در ادامه توضیح می‌دهد که نویسندگان و مولفان معاصر وقت بسیار زیادی را صرف انتخاب جالب‌ترین و آموزنده‌ترین بازی‌ها از میان هزاران بازی کرده‌اند. آن‌ها این بازی‌ها را به تفصیل تحلیل کرده و حتی تجزیه و تحلیل مولفان و نویسندگان کلاسیک را تصحیح و تکمیل کرده‌اند. سپس نتایج این تحلیل‌ها را به زبانی ساده و گویا بیان کرده‌اند.
چنین تحقیقاتی شاید برای بازیکنان تراز بالا که خود توانایی بررسی بازی‌ها و درک حرکات را دارند ضروری به نظر نرسد، اما قطعاً برای دیگر بازیکنان که توانایی کمتر دارند (حدود ۹۹.۹۹٪ بازیکنان چنین هستند)، کاملاً سودبخش و مفید خواهد بود. بدون این تحلیل‌ها و پژوهش‌ها، درک حرکات و مفاهیم به کار گرفته شده مقدور نیست و حتی نمی‌توان تشخیص داد که کدام بازی‌ها در میان آن تعداد بسیار زیاد، اصولاً ارزش مطالعه بعدی را دارند.
به عبارت دیگر، دوورتسکی معتقد است که شطرنج کلاسیکِ “بالقوه و نهان” را، “تفاسیر شطرنج معاصر” به صورت “بالفعل و نمایان” درآورده است. شاید این مثال مترادف نظر دوورتسکی باشد:
بازیهای کلاسیک همانند معادن طلا بر روی زمین هستند؛ اما تا زمانی که آدرس این معادن مشخص نشود و طلای آن‌ها استخراج نشود، صرفاً معادن طلای نامعلومی هستند و نه چیز بیشتر!
این پاسخی است به سوالی که دوورتسکی در آغاز پرسید: “اصلاً چرا بازیهای کلاسیک را مطالعه می‌کنیم؟” پاسخ او این است: «زیرا تفسیر بازیهای کلاسیک برای ۹۹.۹۹ درصد بازیکنان مفید و سودبخش خواهد بود.»
نتیجه‌گیری
در این نوشتار، تلاش شد تا با دقت نظر بیشتری به ترجمه و تفسیر مقدمه دوورتسکی بر بازی لاسکر پرداخته شود. هرچند ترجمه‌های آقای مهندس خیرخواه در بسیاری موارد عالی و کاربردی هستند، اما در این بخش خاص، به دلیل تفاوت در “تصویرسازی ذهنی” و برداشت از مفاهیم، نیاز به بازنگری و اصلاح وجود داشت. هدف اصلی دوورتسکی در این مقدمه، روشن ساختن این نکته بود که ارزش واقعی بازیهای کلاسیک، نه در وجود صرف آن‌ها، بلکه در تحلیل و تفاسیری است که نویسندگان معاصر بر آن‌ها انجام می‌دهند و این تفاسیر هستند که آن‌ها را برای اکثریت بازیکنان قابل فهم و مفید می‌سازند.
نویسنده: دانش دادگر
▫️مولف و مترجم کتب آموزشی شطرنج
#شطرنج #تحلیل_شطرنج #بازی_کلاسیک #دوورتسکی #سئو_شطرنج