مقدمه
به بهانه برگزاری دوره تخصصی تدارک و آماده سازی بازیکنان برای مسابقات در محل هیات شطرنج استان تهران، با تدریس استادبزرگ و مربی ارشد فیده مرتضی محجوب، مورخ پنجم و ششم مردادماه
آیا تا به حال این سوال را از خود پرسیده‌اید:
با توجه به «صفحه» بازی کنم یا به «حریف»؟
بهتر است پشت میز مسابقه، فقط به صفحه و پوزیسیون ایجاد شده در آن توجه کرده و بهترین حرکت را در آن بیابیم؟
یا اینکه: بهتر است حریف را زیر نظر داشته باشم و با در نظر گرفتن شرایط روحی روانی او بهترین حرکت پوزیسیون را انتخاب کنم؟
با توجه به «صفحه» بازی کنم یا به «حریف»؟
شاید در ابتدا این دو سوال کلیدی برای شما اندکی عجیب به نظر رسد؟ اما با توجه بیشتر به محتوای آن و منظور اصلی در آن به نکات بسیار جالبی برخورد می‌کنیم که شاید اندک شماری از بازیکنان حرفه‌ای به آنان توجه ویژه داشته و چه بسا رمز پیشرفت‌های بعدی آنان در همین نکات ساده ولی مهم نهفته است!
این نکات مهم چه هستند و چگونه می‌توان آنان را پرورش داد و مهارت در آنان کسب کرد و در نهایت در بازی‌های خویش از آنان به عنوان ابزارهای نیرومند، ورای نکات فنی نهفته در پوزیسیون استفاده کرد؟
این سوال مهم نخستین بار بیش از یک قرن پیش (1910 میلادی) توسط پرافتخارترین قهرمان شطرنج جهان، که 27 سال متوالی قهرمان شطرنج جهان بود و در این مورد رکورد دار است، مطرح و مورد ارزیابی دقیق قرار گرفت. امانوئل لاسکر آلمانی در کتاب «عقل سلیم در شطرنج» به جنبه‌های روانشناسی بازی شطرنج و شیوه به کارگیری آنان در بازی، اشاره کرده است که یکی از ابزارهای نیرومندی بوده که وی با استادی تمام در تمام 27 سال قهرمانی بلامنازع خویش از آنان بهره برداری می‌کرده است. به نظر لاسکر، تنها چیزی که در نبرد مهم است، کسب پیروزی است! در واقع تاکید لاسکر بر این بود که باید توجه داشت که شطرنج نبرد میان دو انسان است و «ضعف»های او در این میان نقش اساسی دارند. بنابراین اگر در حین بازی فقط به عوامل فنی و تاکتیکی موجود در صفحه توجه داشته باشیم، بخش بزرگی از فرصت‌های کسب پیروزی خویش را از دست داده‌ایم. آگاهی از ضعف‌ها و نقطه قوت روحی روانی حریف از اهمیت ویژه‌ای در نبرد شطرنج برخوردار است. با این مقدمه تاریخی، روانشناسی حریف! از ابزارهای مهم موجود در زرادخانه هر شطرنجباز حرفه‌ایست. همچنین به رغم ماهیت نسبتاً خشن آن باید توجه داشت، که به کارگیری این پارامترها به هیچ عنوان مغایر با اصول اخلاقی، جوانمردی، قانونی در شطرنج نبوده و غیر ورزشی هم نیستند.
استاد بزرگ مجارستانی/آمریکایی که همه شطرنج دوستان با یکی از محصولات وی به نام «گامبی بنکو» آشنائی قبلی دارند، با استادی تمام و با شیوایی کلام در بخش اول کتاب خود این فاکتورهای موثر روانی که باید مورد نظر قرار گرفته و از آنان به عنوان ابزاری نیرومند و کارآمد در حین بازی استفاده کرد را معرفی و نمونه‌های عملی بسیار باشکوهی از آنان را در بازی اساتید تراز اول دوره‌های مختلف نشان داده است. در طول کتاب و در بخش دوم آن، بنکو تلاش میکند شیوه به کارگیری این شاخص‌های روانی در بازی را به خواننده بیاموزد تا بتواند در بازی‌های بیشتری پیروز شود.
رفتارشناسی حریف
استاد مرتضی محجوب، در جریان برگزاری این دوره تخصصی، به نکاتی عملی، که حاصل تجربیات شخصی وی در جریان زندگی حرفه‌ای و شطرنجی خویش بود اشاره فرمودند که عیناً در این کتاب و توسط بنکو در رفتارشناسی حریف و شیوه به کارگیری آنان برای کسب پیروزی در بازیکنان سرشناس جهان کنکاو و استفاده شده است که این حسن مشابهت موضوع، بسیار جالب و آموزنده است و ارزش کار پژوهشی استاد بزرگ بنکو را دو چندان میکند. به عنوان مثال موضوعاتی نظیر، تنگی وقت و مسئله کنترل آن و حساسیت حریف بر روی آن، و یا دیر حضور پیدا کردن حریف پشت میز مسابقه تا نزدیک به پایان اتمام وقت مجاز حضور (مثلاً 60 دقیقه تاخیر) و یا شیوه ساعت زدن و ثبت در جریان مسابقه، و نپذیرفن پیشنهاد مساوی مثلاً در برابر حریف نیرومندتر با ریتینگ بالاتر و بسیاری از نکات ظریف و دقیق دیگر که هر شطرنج باز حرفه‌ای باید از آنان آگاهی داشته باشد و بتواند در زمان مقتضی از آنان استفاده کند.
کتاب برای بازیکنان حرفه‌ای و بخصوص برای مربیان و هدایت کنندگان تیم (coach) یا بازیکن شطرنج فوق‌العاده مفید و آموزنده است و خواندن آن را به همه شطرنج دوستانی که تمایل دارند جهشی بسیار بزرگ در تعداد پیروزی‌های آنان رخ دهد توصیه می‌کنم. شاید در صورت مهیا شدن فرصتی بتوانم این کتاب مفید را به فارسی برگردانم تا تعداد بیشتری از دوستان از محتویات بسیار مفید آن بهره‌مند گردند.
منابع
نویسنده: پال بِنکو با کمک بارت هاچبرگ
سال انتشار: 1991 در آمریکا
نویسنده: محمّد خیرخواه
منبع: کانال منابع آموزشی شطرنج