- مبارزه با تصمیمات شتاب‌زده در شطرنج
- تمرینات کلیدی برای بهبود شطرنج
- روش استاد بزرگ الکساندر کوتوف
- دستیابی به تسلط کامل بر موقعیت‌های جدید
- نکات پایانی و فهرست منابع
مبارزه با تصمیمات شتاب‌زده در شطرنج
بخش اول این مقاله، یک چارچوب نظری برای درک اشتباهات در شطرنج ارائه می‌دهد. این بخش دوم، به راهکارهایی برای مقابله با تصمیمات آنی و اشتباهات ناشی از هیجان می‌پردازد.
اغلب به شطرنج‌بازان توصیه می‌شود برای بهبود بازی خود، کتاب‌های شطرنج بخوانند یا فیلم‌های آموزشی تماشا کنند. اگرچه این منابع می‌توانند الهام‌بخش و انگیزه‌دهنده باشند، اما معمولاً در آموزش واقعی ناکارآمد هستند و به بهبود دائمی بازیکنان کمکی نمی‌کنند. دلیل این امر این است که این نوع آموزش‌ها صرفاً حافظه کوتاه‌مدت یا هوشیاری بازیکن را در لحظه مطالعه یا تماشا پر می‌کنند. در مقابل، حرکت‌های باکیفیت بالا توسط فرآیندهای ناخودآگاه مغز کنترل می‌شوند.
با این حال، روشی مؤثر برای افزایش قدرت بازی، بهبود قضاوت شطرنجی، و مبارزه با تمایلات اشتباه و تصمیمات شتاب‌زده وجود دارد که بسیاری از آن بی‌خبرند؛ روشی که می‌تواند این گرایش‌ها را تا حد زیادی ریشه‌کن کند.
تصمیمات آنی و هیجانی در شطرنج به معنای عدم هوشیاری یا آگاهی کافی نسبت به موقعیت است. کنترل این هیجانات به معنای کسب زمان کافی برای تحلیل و آگاهی کامل از موقعیت قبل از انجام حرکت است.
تمرینات کلیدی برای بهبود شطرنج
تمرین زیر، توانایی‌های تحلیلی شما را توسعه و تقویت می‌کند. این روش برخلاف کتاب‌ها و دی‌وی‌دی‌ها که ذهن خودآگاه را هدف قرار می‌دهند، ضمیر ناخودآگاه شما را درگیر می‌کند. همانطور که استاد بزرگ **الکساندر کوتوف** در کتاب خود، “چگونه مانند یک استاد بزرگ بیندیشیم” (کوتوف، 1995، صفحات 20-21) توضیح می‌دهد، این روش به شرح زیر است:
مهم نیست چه موقعیتی را برای تحلیل انتخاب می‌کنید (چه گشایش، میان‌بازی یا آخر بازی، پیچیده یا ساده). بازی‌های حاشیه‌نویسی شده (annotated games) را پیدا کرده و آن‌ها را دنبال کنید تا به نقطه‌ای برسید که بیشترین تعداد شاخه‌های ممکن برای بررسی وجود دارد.
حاشیه‌نویسی‌ها را با یک کاغذ بپوشانید و بدون حرکت دادن مهره‌ها، موقعیت را به مدت 30 دقیقه تا یک ساعت تحلیل کنید. اگر شاخه‌های تحلیل بسیار پیچیده هستند، باید نتایج تحلیل‌های خود را یادداشت کنید.
پس از اتمام زمان، تحلیل را متوقف کرده و حاشیه‌نویسی‌های کتاب یا مجله را بررسی کنید. یادداشت‌های خود را با حاشیه‌نویس مقایسه کنید. این مرحله بسیار حیاتی است، زیرا به مغز شما آموزش می‌دهد و نظم می‌بخشد تا موقعیت‌ها را به درستی درک کند.
روش استاد بزرگ الکساندر کوتوف
این روش الکساندر کوتوف است و نه نمایش گرافیکی بسیار مورد انتقاد او از درخت تحلیل. این همان روشی بود که کوتوف را به سطح یک استاد بزرگ برجسته رساند. حتی اگر کوتوف نتوانست، ما می‌توانیم تا حدی توضیح دهیم که چرا این روش کار می‌کند. به طور خلاصه، می‌توان آن را “آموزش هدفمند سیستم عصبی” (Targeted Wiring Training – TWT) نامید. تا زمانی که تفکر ناخودآگاه باشد، ما نمی‌دانیم که ذهن هنگام تفکر در مورد حرکات شطرنج یا تحلیل موقعیت‌ها چگونه عمل می‌کند.
“درخت تحلیل” کوتوف توسط استاد بین‌المللی مارک دورِتسکی، استاد بزرگ جان نان و دیگران به دلیل سفت و سخت بودن آن برای بازی عملی مورد انتقاد قرار گرفته است. با این حال، کوتوف به جای تلاش برای به تصویر کشیدن دقیق پیچیدگی‌های ذهن، صرفاً در تلاش بود تا نوعی نظم را در دنیایی غیرقابل دسترس ایجاد کند. آنچه می‌دانیم این است که این روش، صرف‌نظر از اینکه ذهن شبیه درختان، قایق‌ها، کفش‌ها یا پنگوئن‌ها باشد، توانایی‌های شطرنجی ما را بهبود می‌بخشد.
در ابتدا، ممکن است تفاوت زیادی بین تحلیل‌های شما و حاشیه‌نویسی‌های کتاب وجود داشته باشد. با گذشت زمان، می‌توانید یاد بگیرید که حرکات و شاخه‌های مربوطه را تشخیص دهید (کوتوف، 1995: 20)؛ زیرا این آموزش و مقایسه نهایی، توانایی ذهن را برای درک موقعیت‌های شطرنج و ایجاد حرکات باکیفیت بالا تمرین و هدف قرار می‌دهد.
همانطور که استاد بزرگ لو آلبرت در کتاب خود “شطرنج خود را بهبود بخشید” (آلبرت، 1989، صفحات 38-39) می‌گوید، در ابتدا این سیستم آموزشی ممکن است زمان‌بر و حتی خسته‌کننده به نظر برسد، اما صبر و تلاش، پاداش‌های سخاوتمندانه‌ای به همراه خواهد داشت.
با استفاده از این سیستم شما:
دستیابی به تسلط کامل بر موقعیت‌های جدید
- به توانایی خود در بازی در آن موقعیت، از هر دو سمت صفحه، اعتماد کامل خواهید داشت.
- درک و لذت خود را از بازی‌های منتشر شده‌ای که شامل آن موقعیت هستند، افزایش می‌دهید.
- خطوط مختلف گشایش را یاد می‌گیرید و ترتیب حرکاتی را که بازی را به موقعیت مورد نظر شما می‌رساند، درک می‌کنید.
- گنجینه گشایش‌ها و دانش نظری خود را گسترش می‌دهید، در حالی که عادات مطالعه و تکنیک‌های تحقیق خود را بهبود می‌بخشید.
- با موقعیت‌هایی با ساختارهای پیاده‌ای مشابه یا مضامین بهتر آشنا می‌شوید (توجه داشته باشید؛ نه “الگوهای تکراری”).
- نقوش و ظرافت‌هایی را جذب می‌کنید که می‌توانید در موقعیت‌های دیگر نیز به کار ببرید.
- به طور چشمگیری مهارت‌های تاکتیکی (Combinational Skill) خود را بهبود می‌بخشید.
- برنامه‌ریزی بلندمدت و کوتاه‌مدت را بهبود می‌بخشید.
- عمیق‌تر، دقیق‌تر و کارآمدتر تحلیل می‌کنید.
- خود را برای تفکر عینی آموزش می‌دهید و وابستگی به اصول جزمی و نظرات کلیشه‌ای را کاهش می‌دهید.
- آگاهی و احترام خود را نسبت به امکانات و منابع پنهان بی‌شمار در یک موقعیت خاص افزایش می‌دهید.
- خلاقیت و ظرفیت خود را برای کشف ایده‌های اصیل گسترش می‌دهید.
- کشف می‌کنید که پتانسیل تحلیلی شما آنقدر که فکر می‌کردید، محدود نیست.
- تمرکز و دامنه توجه خود را افزایش می‌دهید.
- تجسم صفحه شطرنج را تیزتر می‌کنید و توانایی هماهنگی مهره‌ها و روابط فضایی را توسعه می‌دهید.
- صبر و استقامت را توسعه می‌دهید و تمایلات تکانشی را کنترل می‌کنید.
- اهمیت آمادگی کافی پیش از بازی (Home Preparation) را کشف می‌کنید.
- اشتهای شما را برای مطالعه و بازی شطرنج تحریک می‌کند.
- رتبه (Rating) و قدرت کلی بازی خود را به سطح بسیار بالاتری افزایش می‌دهید.
تقدیر از آلبرت به خاطر فهرست کردن فضائلی که کوتوف آن‌ها را نادیده گرفته است.
نکات پایانی و فهرست منابع
- قاطع‌تر، سریع‌تر و با تردید کمتر بازی کنید.
- هنگام بازی با حریفان قوی‌تر، اعتماد به نفس کسب کنید.
- بر تمایل به دست کم گرفتن حریفان ضعیف‌تر غلبه کنید.
- اعتماد به شهود و تدبیر خود را افزایش دهید.
- قضاوت خود را توسعه داده و بهبود بخشید.
منابع:
Alburt, L. (1989). Test and Improve Your Chess. Cadogan.
Kotov, A. (1995). Think Like a Grandmaster (B. Cafferty, Trans.). Batsford.
به‌روزرسانی 5 اکتبر 2021: فهرست منابع مطابق با APA 7 اصلاح شده است.
تشکر و قدردانی:
با تشکر از دوست و همکار عزیزمان، ویکتوریا دبلیو گوادگنو، که با وجود مشغله فراوان، وقت خود را برای تصحیح نسخه 2008 و این نسخه خلاصه شده صرف کرد.