- اهمیت فعالیت بدنی برای شطرنج‌بازان کودک
- آیا شطرنج ورزشی با نیازهای بدنی بالا است؟
- مدیریت استرس در شطرنج‌بازان حرفه‌ای
- نقش وضعیت بدنی صحیح در عملکرد شطرنج
اهمیت فعالیت بدنی برای شطرنج‌بازان کودک
شطرنج ورزشی ذهنی است که نیاز به تمرکز بالا و ساعات طولانی نشستن دارد. کودکان شطرنج‌باز که در سطح پیشرفته بازی می‌کنند، معمولاً حداقل 2 تا 3 ساعت در روز را به مطالعه یا بازی شطرنج اختصاص می‌دهند. این ساعات طولانی بی‌تحرکی، به علاوه زمان صرف شده برای تکالیف مدرسه و یادگیری در کلاس درس، می‌تواند منجر به کاهش فعالیت بدنی شود.
همانطور که ضرب‌المثل معروف می‌گوید: “عقل سالم در بدن سالم است.” شطرنج‌بازان برای رویارویی با چالش‌ها در زندگی و در صفحه شطرنج، به سهم کافی از فعالیت بدنی نیاز دارند.
کمبود فعالیت بدنی می‌تواند منجر به مشکلاتی نظیر اضطراب، افسردگی، افزایش وزن، بیماری‌های مرتبط با چاقی و حتی کاهش توانایی تمرکز برای مدت طولانی شود. بنابراین، اگر می‌خواهید فرزندتان پرانرژی و با نشاط باشد، ورزش و فعالیت بدنی در کنار شطرنج ضروری است.
بسیاری از استادان بزرگ شطرنج در دوران اخیر، علاوه بر تبحر در شطرنج، از نظر بدنی نیز بسیار آماده هستند و حتی می‌توان آنها را با ورزشکاران حرفه‌ای مقایسه کرد.
شاید بپرسید، چرا شطرنج‌بازانی که ساعت‌ها می‌نشینند و تنها حرکات دست کمی دارند، نیاز به آمادگی جسمانی داشته باشند؟
آیا شطرنج ورزشی با نیازهای بدنی بالا است؟
آیا می‌دانستید؟
مسابقات قهرمانی شطرنج جهان در سال 1984 پس از 5 ماه ماراتن و 48 بازی لغو شد، زیرا مدافع عنوان قهرمانی، آناتولی کارپوف، بیش از 10 کیلوگرم وزن کم کرده بود.
یا در سال 2004، رستم قاسم‌جانوف، با وجود کاهش وزن 7.7 کیلوگرمی، از مسابقات قهرمانی جهان در 6 بازی حذف شد، در حالی که در بازی‌های قبلی پیروز بود.
بر اساس تحقیقات شرکت نظارت بر ضربان قلب پولار در ایالات متحده، یک استاد بزرگ 21 ساله روسی به نام آنتیپوف تنها در دو ساعت نشستن و بازی شطرنج، بیش از 560 کالری سوزاند. این میزان کالری سوزی تقریباً معادل چیزی است که راجر فدرر در یک ساعت بازی تنیس می‌سوزاند!
رابرت ساپولسکی، محقق دانشگاه استنفورد، نشان داده است که یک شطرنج‌باز در طول یک تورنمنت می‌تواند روزانه تا 6000 کالری بسوزاند، در حالی که یک فرد عادی به سختی یک سوم این مقدار را در روز مصرف می‌کند. علاوه بر مصرف کالری، میزان تنفس و فشار خون نیز می‌تواند در طول مسابقه افزایش یابد و انقباضات عضلانی نیز از علائم رایج استرس و اضطراب مرتبط با مسابقات است.
به گفته بسیاری از کارشناسان، این علائم و عوارض جانبی شطرنج مشابه تجربیات ورزشکاران قبل، حین یا بعد از یک رویداد بزرگ مانند المپیک است.
برای مثال، ساپولسکی می‌گوید: «استادان بزرگ برای ساعت‌ها فشار خون خود را در محدوده‌ای حفظ می‌کنند که در دوندگان ماراتن رقابتی وجود دارد.»
مدیریت استرس در شطرنج‌بازان حرفه‌ای
شطرنج‌بازان در طول مسابقات قهرمانی در معرض سطوح مختلفی از استرس ذهنی قرار می‌گیرند. این استرس باعث افزایش ضربان قلب، نیاز بدن به تولید انرژی بیشتر و رساندن اکسیژن بیشتر به مغز می‌شود. به گفته متخصصان متابولیسم و عصب‌شناسان، این یک چرخه معیوب است؛ زیرا استرس در برخی بازیکنان باعث کاهش اشتها نیز می‌شود.
در برخی موارد، بازیکنان به دلیل کمبود وقت و تمرکز شدید روی بازی، اشتهای خود را از دست می‌دهند. متأسفانه، این وضعیت باعث می‌شود که کودک شما به جز شطرنج، به چیز دیگری از جمله غذا فکر نکند.
استرس همچنین باعث اختلال در الگوی خواب می‌شود که منجر به خستگی بیشتر و در نتیجه کاهش وزن می‌شود. برای مثال، مغز یک شطرنج‌باز که با کمبود خواب مواجه است، در طول بازی به انرژی بیشتری نیاز دارد.
در نتیجه، بسیاری از شطرنج‌بازان اذعان می‌کنند که در خواب نیز شطرنج بازی می‌کنند و در نهایت خسته از خواب بیدار می‌شوند.
راهکارهای شطرنج‌بازان برای حفظ آمادگی جسمانی و ذهنی
برای مقابله با این چالش‌ها، شطرنج‌بازان باید رویکردی منظم در رژیم غذایی و تناسب اندام داشته باشند. یک شطرنج‌باز حرفه‌ای باید موارد زیر را کنترل کند:
- توانایی افزایش اکسیژن‌رسانی به مغز در طول مسابقات.
- جلوگیری از افت ناگهانی قند خون (Sugar Crash) پس از مصرف قند.
- حفظ سطح انرژی برای مدت طولانی.
تصور شطرنج‌بازان هالیوودی که در میان دود سیگار قدم می‌زنند یا در مسابقاتی غرق در الکل هستند را فراموش کنید. شطرنج‌بازان امروزی به خوبی از این افراط و تفریط‌ها آگاه هستند و می‌دانند که برای ماندن در سطح بالا در درازمدت، باید از برخی عادات بد مانند سیگار کشیدن و مصرف غذاها و نوشیدنی‌های خاص پرهیز کرده و بر سلامت و تغذیه خود تمرکز کنند.
استادان بزرگ معروف چگونه تناسب اندام و شطرنج را مدیریت می‌کنند؟
ویشواناتان آناند، استاد بزرگ افسانه‌ای هند، هر شب حداقل 2 ساعت تمرین هوازی انجام می‌دهد تا به قدری خسته شود که دیگر در خواب نیز شطرنج نبیند! رستم قاسم‌جانوف، استاد بزرگ دیگر، تنها در طول مسابقات چای می‌نوشد و هر روز تنیس بازی می‌کند و پرتاب‌های بسکتبال انجام می‌دهد.
مگنوس کارلسن، زمانی که متوجه شد قدرت او در پیروزی در حال ضعف است و پیروزی‌هایش کمتر قاطع به نظر می‌رسند، تصمیم گرفت به مرکز تمرین المپیک در اسلو، نروژ مراجعه کند و از یک متخصص عملکرد کمک بگیرد. از او خواسته شد که مصرف آب پرتقال را که در طول مسابقات به نوشیدن آن عادت داشت، کاهش دهد.
منطق این توصیه، به همان اندازه که ساده بود، درخشان بود. زمانی که کارلسن کودک بود، عادت داشت در طول مسابقات از ترکیبی از آب و آب پرتقال به عنوان تقویت‌کننده انرژی استفاده کند. اما با افزایش سن، بدنش قند را به سرعت تجزیه نمی‌کرد که منجر به افت ناگهانی قند خون و تأثیر منفی بر عملکردش می‌شد.
متخصصان به او توصیه کردند که به شیر ساده یا شیر شکلات با سطوح بسیار پایین قند و سطوح بالاتر کلسیم، پتاسیم و پروتئین روی آورد. این تغییر باعث متعادل شدن قند خون او در لحظات حساس مسابقات شد و خستگی کمتری را به همراه داشت. علاوه بر این تغییر، او تمرینات خود را برای مسابقات شطرنج حتی بیشتر کرد.
او روی تردمیل ورزش می‌کند، با دوستانش فوتبال بازی می‌کند و حتی یوگا انجام می‌دهد. او ادعا می‌کند که اسکی هم پاهای او و هم اراده‌اش را برای رسیدن به خط پایان تقویت کرده است. سرآشپز شخصی او نیز همیشه همراهش سفر می‌کند و از رژیم غذایی صحیح او مراقبت می‌کند.
در طول مسابقات، کارلسن اغلب آدامس می‌جود که به حفظ ظرفیت عملکرد مطلوب مغز بدون از دست دادن انرژی کمک می‌کند. او همچنین به صورت ریتمیک پاهای خود را حرکت می‌دهد تا تعادل بین قدرت فیزیکی و ذهنی خود را حفظ کند.
نقش وضعیت بدنی صحیح در عملکرد شطرنج
چگونه وضعیت بدنی شما بر حرکات شطرنج شما تأثیر می‌گذارد؟
کارلسن به قدری متعهد به بهترین شطرنج‌باز بودن است که حتی روی وضعیت نشستن خود نیز کار کرده است. به گفته او، بسیاری از شطرنج‌بازان گردن خود را بیش از حد به سمت جلو می‌کشند که طبق مطالعات BMC Pulmonary Medicine، منجر به از دست دادن 30 درصد ظرفیت ریه می‌شود.
علاوه بر این، خم شدن 30 درجه به جلو در گردن می‌تواند استرس روی عضلات گردن و پشت را بیش از 27 کیلوگرم افزایش دهد، که باعث می‌شود این عضلات سخت‌تر کار کنند و منجر به سردرد، تنفس نامنظم و کاهش اکسیژن‌رسانی به مغز شود.
اگر فرزند شما از درد گردن یا بالای کمر یا درد شانه و کمر شکایت دارد، مشورت با یک متخصص کایروپراکتیک را در نظر بگیرید. در خانه، می‌توانید اطمینان حاصل کنید که گودی کمر آنها با تکیه‌گاه صندلی مطابقت دارد تا انحنای طبیعی ستون فقرات حفظ شود، در حالی که زانوها در لبه صندلی کمی از هم فاصله دارند و پاها محکم روی زمین قرار گرفته‌اند.
علاوه بر این، کل بالاتنه باید با زاویه 75 درجه به جلو خم شود. این وضعیت باعث می‌شود که آنها نه انرژی اضافی مصرف کنند و نه هوشیاری خود را از دست بدهند.
درک کافی از بدن و اختصاص زمان مناسب برای استراحت و ریکاوری برای دستیابی به تعادل بسیار مهم است. شطرنج تماماً در مورد تعادل است، و اگر بتوانید این عادات سالم را از همان اوایل در فرزند شطرنج‌باز خود نهادینه کنید، و بهتر است که به عنوان یک خانواده آنها را بپذیرید، مطمئناً فواید آن را در همه زمینه‌ها خواهید دید.