مقدمه
شطرنج، فراتر از یک بازی فکری، ابزاری قدرتمند برای تقویت مهارت‌های ذهنی و شخصیتی است. بسیاری از ما در دوران کودکی با این بازی آشنا شده‌ایم، اما شاید به دلیل پیچیدگی‌های ظاهری آن، مسیر یادگیری را ادامه نداده‌ایم. در حالی که تصور می‌شود شطرنج تنها به معنای دانستن حرکت مهره‌هاست، اما در واقعیت، این بازی به ما کمک می‌کند تا نحوه عملکرد ذهنمان را درک کنیم و ویژگی‌های فردی‌مان را در قالب استراتژی‌ها و تصمیم‌گیری‌ها بشناسیم.
با آغاز سال تحصیلی جدید و برنامه‌ریزی‌های فشرده والدین و فرزندان، شاید کمتر به فکر فعالیت‌های جانبی باشیم. اما در این میان، رشد همه‌جانبه فرزند شما اهمیت ویژه‌ای دارد. مهارت‌های زندگی و مهارت‌های نرم، که در ادامه به تفصیل توضیح داده می‌شوند، در دنیای امروز بیش از پیش ضروری هستند. پیوستن افراد بیشتر به جوامع شطرنج نشان می‌دهد که این بازی تنها یک سرگرمی برای پر کردن اوقات فراغت نیست، بلکه راهی برای درک عمیق‌تر و معنادارتر از خود است.
هیچ سن درست یا غلطی برای بازی شطرنج وجود ندارد. بازیکنانی از ۵ تا ۸۵ سال می‌توانند از این بازی لذت ببرند و هر کدام با سطح تجربه متفاوت، تخصص خود را به ارمغان می‌آورند. والدین همواره بهترین‌ها را برای فرزندانشان می‌خواهند و یافتن تعادل بین فعالیت‌های آموزشی و سرگرمی، یک چالش همیشگی است. اما دلایل معتبر، اثبات شده و حتی علمی وجود دارد که چرا یادگیری و مهم‌تر از آن، لذت بردن از بازی شطرنج در سنین پایین، برای کودک شما سودمند است.
به‌ویژه در زندگی امروز و با توجه به اهمیت حفظ فاصله اجتماعی، شطرنج می‌تواند راهکاری برای نزدیک‌تر کردن فرزندانمان به یکدیگر باشد. این بازی به آنها کمک می‌کند تا فراتر از بازی‌های ویدیویی انفرادی و یادگیری آنلاین خودمحور نگاه کنند؛ شطرنج فعالیتی مشارکتی است که به تقویت ارتباط با همسالان نیز کمک می‌کند.
۵ دلیل برای اینکه کودک شما باید شطرنج یاد بگیرد
۱. شطرنج توانایی‌های شناختی اولیه را توسعه می‌دهد
سال‌ها پیش، نگرانی‌های گسترده‌ای در مورد کاهش توانایی‌های ریاضی کودکان در مدارس سراسر ایالات متحده و اروپا وجود داشت. به طور کلی پذیرفته شد که شطرنج می‌تواند به عنوان ابزاری برای تقویت این دانش‌آموزان معرفی شود.
با این حال، مطالعات بی‌شماری تلاش کردند این باور را که شطرنج توانایی‌های شناختی و عملکردهای ریاضی را بهبود می‌بخشد، رد کنند، یا حتی اگر بهبودی وجود داشته باشد، آن را به اثر «دارونما» نسبت دهند که می‌توان با انجام هر بازی رومیزی دیگری نیز به دست آورد. اما طبق مطالعات دکتر چندرامالیکا باساک (Chandramallika Basak) در مورد مزایای شناختی یادگیری شطرنج و سایر بازی‌های استراتژیک، در مطالعه آزمایشی سال ۲۰۱۶ او به تأثیرات مثبت شناختی برای افراد مبتدی در شطرنج پس از تنها یک هفته (۱۵ ساعت) اشاره شد.
به طور خاص، او اظهار داشت: «کودکانی که در کلاس‌های شطرنج ثبت‌نام می‌کنند، در تمرکز توجه هدفمند و مهارت‌های چندوظیفه‌ای بهبود یافته‌اند.»
۲. شطرنج ورزشی است که به هر دو نیمکره مغز کمک می‌کند
باور کنید یا نه، شطرنج‌بازان از هر دو نیمکره مغز به طور مؤثرتری استفاده می‌کنند.
بر اساس مطالعه‌ای که در سال ۲۰۰۷ انجام شد و پس از آن توسط چندین مطالعه دیگر نیز حمایت شد، بازیکنان شطرنج به اطلاعات خاص مربوط به دامنه شطرنج در حافظه بلندمدت خود دسترسی پیدا می‌کنند که احتمالاً در نواحی گیجگاهی مغز ذخیره شده‌اند. همچنین پیش‌بینی شد که وظایف حافظه شناسایی، نواحی حافظه کاری را در قسمت‌های فرونتال و جداری مغز فعال می‌کند.
به طور خلاصه، بازی شطرنج کل مغز را فعال می‌کند و می‌تواند برای تقویت حافظه بلندمدت مفید باشد.
۳. شطرنج‌بازان توانایی‌های دید بصری بهتری دارند
در یک بازی شطرنج، بازیکنان باید به طور مداوم دیدگاه حریف را در نظر بگیرند تا بتوانند حرکت‌های بعدی او را پیش‌بینی کنند، در حالی که حرکت‌های متقابل خود را از دیدگاه خود برنامه‌ریزی می‌کنند. به عبارت دیگر، در نظر گرفتن همزمان دیدگاه حریف و دیدگاه خود در شطرنج یک امر ضروری است. تمرینات گسترده در طول سال‌ها به بازیکنان جوان کمک می‌کند تا سریع‌تر و مؤثرتر دیدگاه خود را تغییر دهند.
در مجموع، به نظر می‌رسد که تأثیر آموزش شطرنج با دیدگاه کارآمدتر کودکان نسبت به دیدگاه‌های دیگران، بدون تحلیل بردن منابع شناختی آنها، مرتبط باشد.
۴. شطرنج‌بازان عملکرد حافظه شنیداری بهتری از خود نشان می‌دهند
شطرنج یک بازی فکری پیچیده و فعالیتی ذهنی سخت محسوب می‌شود که نیاز به مهارت‌های پیچیده حل مسئله دارد. در حین بازی شطرنج، انواع مختلفی از فرآیندهای شناختی درگیر هستند، مانند حافظه، تمرکز، توجه، ادراک دیداری-فضایی، انگیزه و تصمیم‌گیری. عملکرد حافظه شنیداری در شطرنج‌بازان ماهر به طور معنی‌داری بهتر از افراد غیر شطرنج‌باز بود. به نظر می‌رسد افزایش عملکرد حافظه شنیداری با تقویت عملکردهای شناختی ناشی از بازی طولانی‌مدت شطرنج مرتبط باشد.
۵. شطرنج به از بین بردن کسالت کمک می‌کند و انگیزه یادگیری را افزایش می‌دهد
چندین مطالعه نشان داده‌اند که شطرنج باعث بهبود عملکرد تحصیلی در ظرفیت عمومی و ریاضی می‌شود. توانایی‌ها و دانش به دست آمده در بازی شطرنج می‌تواند به حوزه ریاضیات منتقل شود. نتایج بیشتر نشان می‌دهد که یک مکانیسم احتمالی در پشت توانایی‌های ریاضی بهبود یافته ممکن است انتقال دانش غیرتخصصی (مانند حل مسئله و تفکر انعطاف‌پذیر) باشد. همچنین تأثیر غیرمستقیم اما قابل توجه آموزش شطرنج بر ریاضی از طریق کاهش کسالت و افزایش شادی وجود دارد.
ما می‌توانیم در مورد مزایای بی‌شمار شطرنج، از جمله تقویت فرآیند تصمیم‌گیری تحت فشار زمان، ارزیابی ریسک و توانایی ریسک‌پذیری در موقعیت‌های چالش‌برانگیز، صحبت کنیم. وضعیت کنونی دنیا نشان داده است که کودکان ما، بیش از دستاوردهای تحصیلی، از دستیابی به نشانگرهای عاطفی و فکری برای رشد همه‌جانبه خود سود خواهند برد. یک ساعت در هفته زمان زیادی نیست که نتوان آن را در برنامه شلوغ مدرسه مدیریت کرد. همه چیز به علاقه، قصد، انضباط و همچنین پشتکار بستگی دارد. سوال بزرگتر این است که آیا شما علاقه‌مندید به فرزند خود فرصتی برای رسیدن به این سطح از رشد همه‌جانبه بدهید؟