- شطرنج در المپیک: چرا هنوز نه؟
- دیدگاه کمیته بین‌المللی المپیک (IOC)
- چرا جامعه شطرنج خواهان حضور در المپیک است؟
- آیا شطرنج یک ورزش است؟
- نتیجه‌گیری
کمیته بین‌المللی المپیک (IOC) حدود دو دهه پیش شطرنج را به عنوان یک ورزش به رسمیت شناخت. در حالی که این قدردانی به معنای “ورزش المپیکی” و شایستگی حضور در بازی‌ها نیست، اما به ویژگی‌های ورزشی ذاتی شطرنج صحه می‌گذارد. اگر IOC شطرنج را یک ورزش می‌داند، پس چرا در المپیک حضور ندارد؟
با پیشرفت جهان، بسیاری معتقدند شطرنج پتانسیل بالایی برای مسابقات از راه دور دارد. با این حال، پیشنهاد فدراسیون جهانی شطرنج (فیده) برای حضور در المپیک توکیو (۲۰۲۰) و کمیته پاریس ۲۰۲۴ رد شد.
شطرنج‌بازان از سال ۱۹۹۹ که IOC شطرنج را به عنوان یک ورزش المپیکی “بالقوه” به رسمیت شناخت، رویای المپیک را در سر داشته‌اند.
شطرنج در المپیک: چرا هنوز نه؟
پس چرا شطرنج در المپیک نیست؟ چه چیزی مانع از این می‌شود که “بازی شاهان” جایگاه واقعی خود را در “بازی‌های باستانی” که خود توسط شاهان آغاز شده است، به دست آورد؟
بیایید این موضوع را بررسی کنیم.
چرا شطرنج در المپیک نیست و چرا این موضوع در حال حاضر اهمیت بیشتری پیدا کرده است؟
فرهنگ لغت آکسفورد، ورزش را اینگونه تعریف می‌کند: «فعالیتی شامل فعالیت بدنی و مهارت که در آن یک فرد یا تیم برای سرگرمی با دیگری یا دیگران رقابت می‌کند.» شطرنج نیازی به آمادگی بدنی در حد ورزش‌های فیزیکی ندارد. به همین دلیل، شطرنج با وجود تمام بحث‌ها، بخشی از المپیک نیست.
هدف این مقاله بررسی جنبه‌های کلیدی این بحث از تمام دیدگاه‌ها و پاسخ به برخی سوالات متداول است. مطمئنیم از ادامه مطالعه لذت خواهید برد! بیایید ببینیم کدام ورزش‌ها در بازی‌های المپیک جایگاه اصلی را دارند.
معیارهای ورود یک رشته ورزشی به المپیک چیست؟
برای المپیکی شدن چه چیزی لازم است؟ چرا فعالیت‌هایی مانند بریک‌دنس به بازی‌های چهارساله راه پیدا می‌کنند اما یک بازی باستانی مانند شطرنج که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان آن را بازی می‌کنند، نه؟
برای تبدیل شدن یک ورزش به بخشی از بازی‌های المپیک، مراحل خاصی باید طی شود. در اینجا مراحلی که برای رسیدن به یک ورزش المپیکی باید دنبال شوند، آورده شده است:
دیدگاه کمیته بین‌المللی المپیک (IOC)
- به رسمیت شناخته شدن به عنوان یک ورزش توسط کمیته بین‌المللی المپیک (IOC).
- یک ورزش شناخته‌شده سپس به وضعیت فدراسیون بین‌المللی ورزش (IF) ارتقا می‌یابد.
- برای پذیرفته شدن، یک ورزش باید به طور گسترده توسط مردان در حداقل ۷۵ کشور و چهار قاره و توسط زنان در حداقل ۴۰ کشور و سه قاره انجام شود.
- IOC ایجاب می‌کند که این فعالیت توسط یک سازمان بین‌المللی غیردولتی که حداقل یک ورزش را نظارت می‌کند، اداره شود.
- سازمان بین‌المللی اداره‌کننده این ورزش باید قانون ضد دوپینگ جنبش المپیک، از جمله انجام تست‌های موثر خارج از مسابقه بر روی شرکت‌کنندگان این ورزش را با حفظ قوانین مندرج در منشور المپیک، اجرا کند.
- IOC می‌تواند یک فعالیت را در برنامه المپیک به عنوان یک ورزش، یک رشته (که شاخه‌ای از یک ورزش است)، یا یک رویداد (که یک مسابقه در یک رشته است) بپذیرد.
هر چند سال یکبار، IOC بازی‌های موجود را بررسی و فهرست بازی‌ها را اصلاح می‌کند. برای باقی ماندن در لیست بازی‌های المپیک، این ورزش باید “ارزش و جذابیت” المپیک را افزایش دهد و سنت‌های مدرن خود را حفظ و منعکس کند. صرفاً “ورزش‌های ذهنی” شامل ورزش‌های مبتنی بر ماشین نیز نمی‌شود. بنابراین مسابقات فرمول یک و شطرنج واجد شرایط نیستند. محدودیت‌های دیگری مانند ملاحظات رسانه‌ای و منافع عمومی، فضای مورد نیاز برای انجام بازی‌ها و نیازهای ورزشی خاص نیز وجود دارد.
برای مثال، ورزش‌هایی مانند طناب‌کشی، چوگان، هاکی روی غلتک، و اسکی روی آب، همگی زمانی در المپیک حضور داشتند اما در طول سال‌ها حذف شده‌اند.
شطرنج برای زنده نگه داشتن امیدِ دست‌نیافتنی المپیک، مدت‌هاست که از قوانین کمیته بین‌المللی المپیک پیروی می‌کند، حتی اگر بیشتر آن‌ها در مورد ورزشی ذهنی مانند شطرنج بی‌معنی به نظر برسند. به عنوان مثال، تورنمنت‌های رسمی شطرنج مانند سایر ورزش‌ها از قوانین دوپینگ پیروی می‌کنند، که البته تأثیر چندانی بر افزایش عدالت در بازی نداشته است.
چرا جامعه شطرنج خواهان حضور در المپیک است؟
سال‌هاست که فیده برای گنجاندن شطرنج در گروه نخبگان ورزش‌های المپیک تلاش می‌کند. شطرنج با قدمت قرن‌ها، یکی از مستندترین، تحلیل‌شده‌ترین و قابل درک‌ترین بازی‌هاست. این بازی در بیش از ۷۵ درصد کشورهای جهان انجام می‌شود و همچنین یکی از سازمان‌یافته‌ترین ورزش‌ها با قوانین، خط‌مشی‌ها و رویه‌های روشن و به‌خوبی تدوین‌شده است.
بازی شطرنج دارای “جذابیت جهانی واقعی” است؛ با ۱۹۵ فدراسیون ملی و ۶۰۰ میلیون نفر که در سطح جهان شطرنج بازی می‌کنند. سیستم رتبه‌بندی و ارزیابی آن در سطح بالایی قرار دارد و تضمین می‌کند که تنها بهترین بازیکنان از معیارهای مختلف عبور می‌کنند. بازیکنان همچنین باید به طور مداوم روی بازی خود کار کنند و از مشارکت منظم بازیکنان ستاره در رویدادها اطمینان حاصل کنند، حتی اگر هدفشان فقط بهبود یا حفظ رتبه خود باشد.
با وجود این، شطرنج‌بازان اغلب قدر و منزلت واقعی خود را دریافت نکرده‌اند. “بازی مغز” فاقد هیجان پر زرق و برق و آدرنالین یک ورزش شدید مانند رفتینگ در رودخانه است. در عین حال، هاله کلیشه‌ای شطرنج‌بازان به عنوان افرادی متفکر و مغرور که خود را در پشت حرکات و مهره‌هایشان پنهان می‌کنند و اغلب زندگی‌های مبهم و عجیب و غریبی دارند، به سختی از بین می‌رود.
با این حال، فیده و اکثر بازیکنان مطرح احساس می‌کنند که ورود به عرصه بازی‌های المپیک به “نهادینه‌سازی شطرنج” کمک می‌کند. به نقل از استادبزرگ هندی، ویشواناتان آناند: «این قطعاً به نفع این ورزش خواهد بود. امسال آمار برای شطرنج بسیار خوب بوده است… “گامبی وزیر” به پربیننده‌ترین سریال نتفلیکس تبدیل شده است. چه کسی فکرش را می‌کرد که فروش صفحه و مجموعه شطرنج از فروشگاه‌ها به شکل فعلی افزایش پیدا کند.»
دلیل اصلی این فشار برای گنجاندن شطرنج به عنوان یک ورزش المپیکی، مالی است. ورزش‌ها معمولاً در سطح کشور بودجه بیشتری نسبت به ورزش‌های غیرالمپیکی دریافت می‌کنند. به عنوان مثال، وزارت کشور آلمان از تمام ورزش‌هایی که واجد شرایط المپیک هستند حمایت مالی می‌کند. نسبت حمایت مالی بین ورزش‌های المپیکی و غیرالمپیکی تقریباً ۱۰ به ۱ است و این تفاوت در کشورهای دیگر بیشتر مشهود است.
المپیکی بودن به این معنی است که شطرنج به عنوان یک ورزش شناخته می‌شود (و بودجه دریافت می‌کند). این امر به ویژه در کشورهایی که شطرنج به دلایل فرهنگی، احتمالاً هرگز به عنوان یک ورزش به رسمیت شناخته نخواهد شد، اهمیت دارد.
آیا شطرنج یک ورزش است؟
حالا بیایید وارد بحثی شویم که دهه‌ها بدون هیچ نتیجه‌ای در جریان است.
آیا شطرنج یک ورزش است؟
آیا می‌توان آن را به عنوان یک ورزش و نه یک بازی رومیزی طبقه‌بندی کرد؟ چه تفاوتی با سایر بازی‌های استراتژی رومیزی و فکری دارد؟
برای افراد ناآشنا، تفاوت قابل توجهی بین شطرنج و سایر بازی‌های رومیزی وجود دارد. شطرنج دارای یک نهاد حاکم، ساختار رسمی و یکنواختی پذیرفته‌شده در قوانین، فنون و مقررات است. اکثر بازی‌های رومیزی دیگر، از نظر تئوری قابل قبول هستند اما با قوانین موجود در شطرنج برای بازی روی صفحه مطابقت ندارند.
کسانی که معتقدند شطرنج فقط یک بازی ذهنی است، به شدت ناآگاه هستند. از هر شطرنج‌باز حرفه‌ای بپرسید، آن‌ها به آمادگی‌های قبل از مسابقه، از جمله رژیم غذایی، تناسب اندام و تمریناتی که آن‌ها را قبل از روز بزرگ آماده می‌کند، اشاره خواهند کرد. به نقل از لوون آرونیان، استادبزرگ شطرنج:
چه چیزی شطرنج را به یک ورزش تبدیل می‌کند؟
- پذیرش گسترده آن به عنوان یک بازی بین‌المللی.
- نهاد حاکم آن به خوبی عمل می‌کند و تقریباً یک قرن است که وجود دارد.
- این ورزش دارای مجموعه‌ای گسترده از بازیکنان با استعداد با یک سیستم رتبه‌بندی پیشرفته است؛ حتی بهترین بازی‌های ورزشی مانند ژیمناستیک و مسابقات دوومیدانی دارای سیستم “امتیازدهی” به اندازه شطرنج نیستند.
- این واقعیت که بازی‌های شطرنج یک قالب محدود به زمان را اتخاذ کرده‌اند. ناگفته نماند که ۲۰ سال پیش، در سال ۱۹۹۹، خود IOC شطرنج را به عنوان یک ورزش به رسمیت شناخت.
- جذابیت بیشتر، شطرنج یکی از پربازیگرترین بازی‌ها در حال حاضر در جهان است. از آنجایی که شطرنج خیلی زودتر از زمان خود با پلتفرم‌های آنلاین سازگار شد، در طول دوره همه‌گیری به محبوبیت قابل توجهی دست یافت.
چرا برخی از مردم نمی‌خواهند شطرنج بخشی از المپیک باشد؟
علی‌رغم محبوبیت و جذابیت انبوه شطرنج، افرادی که فکر می‌کنند بازی‌های المپیک تماماً برای اثبات برتری بدنی شماست، آن را مورد تمسخر قرار می‌دهند. بازی‌هایی مانند سوارکاری (با حضور یک حیوان) یا شنای موزون در المپیک وجود دارند که ویترین یا نمایش فرهنگ ورزشی یک کشور نیستند. این افراد دلایل خاص خود را دارند تا ادعا کنند که شطرنج و بسیاری از بازی‌های فکری دیگر نمی‌توانند بخشی از المپیک باشند.
این چیزی است که آن‌ها معمولاً می‌گویند:
- شطرنج یک ورزش نیست. به هیچ وجه بدن شما را درگیر نمی‌کند. المپیک باید دارای ورزش‌هایی باشد که هم جسم و هم ذهن را متعادل کند. شطرنج این ویژگی را ندارد.
- شطرنج یک بازی طولانی‌مدت و در عین حال خسته‌کننده است. با اینکه کانال‌های ورزشی مانند ESPN بازی‌های مهم شطرنج را پخش می‌کنند و حتی دستاوردهای شطرنج‌بازان را برجسته می‌کنند، اما به طور کلی، هیچ کس نمی‌خواهد یک بازی را با دو بازیکن در حال فکر و نشستن روی صفحه شطرنج تماشا کند.
- شطرنج هنوز یک بازی چالش‌برانگیز است که برای عموم مردم قابل درک نیست. ورزش‌های دو و میدانی و سایر بازی‌ها ممکن است برای مردم جذابیت بیشتری داشته باشند زیرا می‌توانند شاهد اعمال و عواقب آن باشند. در شطرنج، اغلب قوانین سرنوشت یک بازیکن را تعیین می‌کنند و قدرت ذهن آن‌ها ممکن است نقش مهمی ایفا کند یا نکند.
نتیجه‌گیری
شطرنج قرن‌هاست که بخشی از زندگی ما بوده است، با این حال، هر زمان که آن را به عنوان یک ورزش به رسمیت بشناسیم، ابروها بالا می‌روند و افراد بدبین احتمال آن را مسخره می‌کنند. بسیاری از بازیکنان احساس می‌کنند که کسب افتخار برای کشور خود در قالب مدال‌های المپیک، نهایت افتخار برای هر شطرنج‌بازی است. تنها امکان تبدیل شدن شطرنج به بازی‌های المپیک در صورتی است که IOC انواع بازی‌های المپیک را که در حال برگزاری هستند (رده‌های ورزش‌های ذهنی و ورزش‌های شدید) گسترش دهد.
اما برای میلیون‌ها شطرنج‌باز، مربی، سازمان‌دهنده مسابقات و علاقه‌مند به شطرنج در سراسر جهان، شطرنج به اندازه هر ورزش دیگری ارزشمند است و آن‌ها مشتاقانه منتظر فرصت بعدی برای ادعای یک مات با شکوه هستند.