تقلب در شطرنج: تهدیدی برای اصالت بازی
توجه: نظرات مطرح‌شده در این مقاله، دیدگاه‌های شخصی نویسنده (استاد بزرگ سرپر) بوده و لزوماً بازتاب‌دهنده نظرات وب‌سایت Chess.com نیستند. این مقاله با هدف بررسی موضوع تقلب در شطرنج و اهمیت مقابله با آن نگاشته شده است.
شطرنج، بار دیگر در کانون توجهات جهانی قرار گرفته است، اما متأسفانه این بار به دلایلی ناخوشایند. مناقشات اخیر بین استاد بزرگان مگنوس کارلسن و هانس نیمان به حدی بالا گرفت که فدراسیون جهانی شطرنج (فیده) مجبور به تشکیل یک هیئت تحقیقاتی ویژه شد. این موضوع در محافل شطرنجی و عمومی به شدت مورد بحث و گمانه‌زنی قرار گرفته است.
از آنجایی که من قصد ندارم به گمانه‌زنی درباره جزئیات این مناقشه بپردازم، اجازه می‌دهم فیده تحقیقات لازم را انجام دهد. با این حال، کاملاً با دیدگاه کارلسن موافقم که تقلب، یک تهدید جدی برای اصالت و اعتبار بازی شطرنج محسوب می‌شود. از این رو، قصد دارم نظرات کلی خود را در مورد این معضل به اشتراک بگذارم.
انتظار نداشته باشید که در اینجا نظری کاملاً جدید و بدیع مطرح کنم. تا جایی که می‌دانم، دیدگاهی که قصد بیان آن را دارم، مورد توافق اکثر متخصصان شطرنج است: مجازات تقلب باید به مراتب سخت‌گیرانه‌تر از وضعیت فعلی باشد. شاهد بودیم که یک استاد بزرگ جوان، هنگام بازی در یک تورنمنت بین‌المللی معتبر، در حال استفاده از تلفن همراه دستگیر شد. مجازات او چه بود؟ تنها سه سال محرومیت از مسابقات رسمی شطرنج! همچنین، گروهی از بازیکنان در المپیاد شطرنج، یکی از بزرگترین و محبوب‌ترین رویدادهای فیده، به جرم تقلب دستگیر شدند. آیا فیده آنها را به شدت مجازات کرد؟ تعلیق‌های آنها از یک و نیم تا سه سال متغیر بود!
به نظر من، این نوع تنبیهات چیزی بیش از یک “سیلی بر مچ دست” نیست. اگر یک شطرنجباز در حال تقلب دستگیر شود – و منظورم با شواهد قاطع و غیرقابل انکار است، مانند نمونه‌های بالا – آنگاه مجازات باید واقعاً سخت باشد. اگر فرد متقلب صغیر باشد، شاید یک تعلیق دو تا سه ساله کافی باشد. اما اگر متخلف بزرگسال باشد، اولین تخلف باید به محرومیت مادام‌العمر از تمامی فعالیت‌های شطرنجی منجر شود و عناوین و ریتینگ فیده او به طور کامل لغو گردند!
مجدداً بر نکته اصلی پیشنهاد خود تأکید می‌کنم: یک شطرنجباز نباید مجازات شود مگر اینکه شواهد واضح و غیرقابل انکار از تقلب او وجود داشته باشد. اما در صورت وجود چنین شواهدی، مجازات باید به شدت بازدارنده باشد. این تنها راهی است که افراد را وادار می‌کند تا به عواقب منفی احتمالی تقلب فکر کنند. افکاری مانند “حتی اگر گیر بیفتم، مهم نیست، فقط چند سالی از آموزش شطرنج دور می‌مانم” هرگز نباید از ذهن یک متقلب بالقوه خطور کند. این موضوع باید کاملاً روشن باشد: اگر در حال تقلب دستگیر شوید، تمام عناوین و امتیازات شطرنج خود را از دست خواهید داد و تقریباً به یک شطرنجباز مبتدی تبدیل خواهید شد!
بار دیگر تأکید می‌کنم، مهمترین بخش این است: **شواهد تقلب باید فراتر از هرگونه شک منطقی باشد.** برای مثال، یک رشته نتایج فوق‌العاده به تنهایی چیزی را ثابت نمی‌کند. در غیر این صورت، ما باید استاد بزرگ بابی فیشر را به خاطر بردهای متوالی 6-0 مقابل استاد بزرگان مارک تایمانوف و بنت لارسن در سال 1971، یک متقلب خطاب می‌کردیم.
بازی‌های مشکوک به تقلب و مثال‌های تاریخی
قدرت بازی بسیار بالا در یک بازی خاص نیز دلیلی بر تقلب نیست. به عنوان مثال، خود کارلسن در بسیاری از بازی‌هایش آنقدر خوب بازی کرده است که گاهی فکر می‌کنم آیا او در آزمونی برای ساخت یک بازیکن شطرنج نهایی طراحی شده است!
در ادامه، از شما خوانندگان عزیز می‌خواهم به یک چالش بپردازید. در هشت بازی بعدی، چهار بازی توسط متقلبانی انجام شده که دستگیر شده‌اند. آیا می‌توانید تشخیص دهید که در کدام بازی‌ها یکی از بازیکنان از کمک کامپیوتری استفاده کرده و متقلب را شناسایی کنید؟ پاسخ‌ها در ادامه بازی‌ها آمده است.
پاسخ‌ها:
- **Kholmov –Bronstein، قهرمانی اتحاد جماهیر شوروی 1964/1965:** این یکی از درخشان‌ترین پیروزی‌های استاد بزرگ مشهور شوروی است.
- **B. Ivanov – Kurajica, Zadar Open 2012:** این یکی از بردهای متعدد یکی از مشهورترین متقلبان تاریخ شطرنج مقابل استاد بزرگان است.
- **Bischoff – Nogueiras, Cuba 1998:** این فداکاری زیبای وزیر توسط یک استاد بزرگ آلمانی بسیار محترم، سال‌ها در کتاب‌های درسی شطرنج به نمایش گذاشته شده است!
- **Allwermann – Kalinitschew, Böblingen 1999:** این یکی از اولین موارد برجسته تقلب به کمک رایانه در شطرنج بود.
- **Smirin – Varshavsky, World Open 2006:** این یک مورد منحصر به فرد است که در آن یک شطرنجباز در مسابقات سودوکو نیز تقلب می‌کرد!
- **ایوانچوک – شیروف، ویک آن زی 1996:** استاد بزرگ اوکراینی صدها حرکت درخشان در دوران حرفه‌ای شطرنج خود انجام داد، اما این یکی احتمالاً خاطره‌انگیزترین حرکت اوست!
- **Agrest – Ponomariov، Plovdiv 2003:** مورد معروفی که قهرمان جهانی فیده فراموش کرد تلفن همراه خود را خاموش کند. این بازی در روز تولد او برگزار شد و یکی از دوستانش برای تبریک تولدش تماس گرفت. تلفن زنگ خورد و در نتیجه، بازی برای پونوماریوف بیچاره یک شکست فوری بود. اینجا هیچ تقلبی در کار نبود، فقط یک مورد دردناک از بی‌دقتی.
- **پتروسیان – نیگالیدزه، دبی 2015:** در طول بازی، یک تلفن همراه متعلق به استاد بزرگ نیگالیدزه در یک سرویس بهداشتی پیدا شد. یک موقعیت از بازی توسط یک موتور شطرنج در آنجا تجزیه و تحلیل شده بود.
آیا تشخیص بازی‌های درخشان از بازی‌های کامپیوتری برای شما آسان بود؟ حرف من همین است! حرکات قدرتمند و بازی‌های درخشان، به تنهایی دلیلی بر تقلب یک بازیکن نیست!
این بزرگترین چالش در ارائه شواهد غیرقابل انکار از تقلب است؛ بنابراین، از من نپرسید که چگونه این کار را انجام دهم، چون متخصص نیستم و به سادگی نمی‌دانم. چیزی که من می‌دانم این است که تنها راه برای جلوگیری از متقلبان احتمالی، سخت‌تر کردن مجازات تقلب است، بسیار سخت‌تر از آنچه اکنون هست.