- شطرنج و فلسفه جوزف کمپبل: هنر استاتیک و وحدت شاه
- حفظ تعادل و پویایی در شطرنج: الهام از ویکتور فرانکل
- تجربه زیباییشناختی و لحظه “کیش و مات”
شطرنج و فلسفه جوزف کمپبل: هنر استاتیک و وحدت شاه
جوزف کمپبل در سخنرانی خود با عنوان “راه هنر” به تعریف هنر استاتیک از دیدگاه جیمز جویس اشاره میکند. هنری که شما را به سمت میل، نفرت یا ترس سوق نمیدهد، بلکه فراتر از این احساسات، به تماشای آن مینشینید. کمپبل سپس به توصیف سنت توماس آکویناس از تجربه زیباییشناختی میپردازد که شامل سه مرحله است: یکپارچگی (وحدت و کلیت)، هماهنگی، و وضوح (درخشش و شیفتگی). در شطرنج، شاه نمادی از وحدت و یکپارچگی است و سایر مهرهها، نه موجودیتهای جداگانه، بلکه بخشی از “یک کل” هستند، همانطور که کمپبل بیان میکند. در اینجا میتوان به اهمیت مرزبندیها اشاره کرد. کمپبل توصیه میکند: “شما باید چارچوبی برای خود ایجاد کنید و به یک چیز واحد تبدیل شوید.”
این ایده را میتوان در زندگی نیز تعمیم داد؛ شما یک زندگی واحد دارید، نه زندگی شخصی، حرفهای، یا اجتماعی جداگانه. همه اینها جنبههای مختلف یک زندگی واحد هستند. در برخی مشاغل با این تصور غلط مواجه میشویم که “زندگی شخصی خود را در خانه بگذارید” یا توصیههایی غیرواقعی درباره عدم بردن کار به خانه. مرحله دوم تجربه زیباییشناختی، هماهنگی است. کمپبل توضیح میدهد که چگونه بخشهای مختلف یک چیز را به گونهای سازماندهی میکنید که هماهنگ باشند. او از عبارت «ریتم زیبایی» استفاده کرده و یادآوری میکند که «ریتم ابزار هنر است». کمپبل این را به عنوان رابطه “جزء به جزء، جزء به کل و کل به هر یک از اجزای آن” تعریف میکند. در شطرنج نیز، هماهنگی و تعادل با همین ایده مرتبط است؛ توسعه و چینش مهرهها روی صفحه به گونهای که بهترین خدمت را به شاه ارائه دهند. با این حال، تعادل در شطرنج بسیار پویا و سیال است. مهرهها به یکدیگر و به شاه متصل هستند و در یک ریتم پویا با یکدیگر و با مهرههای حریف قرار دارند. هر حرکت تلاشی برای برهم زدن تعادل موجود و ایجاد یک تعادل جدید و مطلوبتر است. به همین دلیل است که در شطرنج (و در زندگی) زمانی که بیش از حد تهاجمی عمل میکنیم، آسیبپذیرترین حالت را داریم، زیرا حرکت تهاجمی میتواند تعادل ما را بر هم بزند.

حفظ تعادل و پویایی در شطرنج: الهام از ویکتور فرانکل
سوال اصلی این است که چگونه بدون از دست دادن تعادل خود، پیشرفت کنیم؟ چگونه در دنیایی پویا و همواره در حال تغییر، هماهنگی را حفظ کنیم؟ بخشی از پاسخ در یادآوری این نکته نهفته است که این «یک کل» دارای هدف است. ویکتور فرانکل، هماهنگی سلامت روان را به عنوان یک تنش مشخص بین آنچه هستیم و آنچه میخواهیم به آن تبدیل شویم، تعریف کرد. او تأکید کرد که سلامت روان مستلزم «وضعیت بدون تنش» یا رهایی از تنش به هر قیمت نیست، بلکه به «یک هدف ارزشمند، یک وظیفه آزادانه انتخاب شده» نیاز دارد. او سلامت روان را به عنوان یک میدان قطبی تجسم کرد که در یک سو فرد قرار دارد و در سوی دیگر معنایی که باید توسط فرد محقق شود. او کار درمانگر را ایجاد آن تنش و هدایت فرد به سمت معنای زندگی خود میدانست. زمانی که در حال تحقق معنای زندگی خود هستید، قدمهایتان قاطعانه است، اما زمانی که به دنبال قدرت یا لذت هستید، پرخاشگر میشوید. این مفهوم در شطرنج نیز کاربرد دارد؛ یک بازیکن متمرکز بر هدف (مات کردن حریف) با حرکات سنجیده و هدفمند پیش میرود، در حالی که بازیکن صرفاً به دنبال کسب برتری مادی یا حرکات بدون برنامه، ممکن است دچار اشتباهات تهاجمی و پرخطر شود.

تجربه زیباییشناختی و لحظه “کیش و مات”
شفافیت، مرحله سوم در تجربه زیباییشناختی، توسط کمپبل به عنوان «دستیابی به کمال زیباییشناختی» توصیف میشود و ثمره تمام تلاشهاست. در شطرنج، این لحظه کیش و مات است، اما همچنین میتواند هر استراتژی خوشطراحیشدهای باشد که منجر به نتیجهای مطلوب و رضایتبخش میشود. همانطور که دکتر گلن تانیتا میگوید، در زندگی این لحظهای است که آشفتگی ظاهری جای خود را به تشخیص یک الگو میدهد. این یک تجربه ارزشمند برای تلاشهای شماست و همزمان الگوی شما از جهان را به نفع یک الگوی دقیقتر تغییر میدهد. کمپبل به سادگی میگوید “این نفس را از بین میبرد.” گاهی اوقات در شطرنج، چیزی که نفس را از بین میبرد، کیش و ماتی که به دست میآورید نیست، بلکه کیش و ماتی است که متحمل میشوید. به عبارت دیگر، هر کیش و ماتی میتواند آموزنده باشد، اگر بخواهید از آن درس بگیرید و قدردان آن باشید.
رومن بزرگیانوف یک درمانگر در فینیکس، آریزونا است. این گزیدهای از کتاب او “آموزش شخصیت با شطرنج” است، که در آن توضیح میدهد چگونه والدین و مربیان میتوانند از شطرنج برای آموزش ارزشها و مهارتها به جوانان استفاده کنند. «آموزش شخصیت با شطرنج» در Amazon.com، Kindle Edition در دسترس است (برای خواندن کتابهای Kindle نیازی به دستگاه Kindle ندارید — «Kindle for PC» به صورت رایگان در دسترس است): آمازون