زنان در دنیای شطرنج
مدت‌ها قبل از محبوبیت “گامبی وزیر” و شخصیت بث هارمون، داستان الهام‌بخش فیونا موتسی، ملکه کاتوه، روایت‌گر زندگی کودکی ۱۰ ساله از محله فقیرنشین کاتوه در کامپالای اوگاندا بود.
این فیلم که بر اساس داستانی واقعی ساخته شده، آشنایی فیونا با شطرنج و تغییر مسیر زندگی او را به تصویر می‌کشد. فیونا در حالی که با چالش‌های زندگی در محله‌های فقیرنشین دست و پنجه نرم می‌کرد و در عین حال با برترین بازیکنان کشور به رقابت می‌پرداخت، از طریق شطرنج فرصتی طلایی برای رهایی از فقر به دست آورد و بار دیگر ثابت کرد که مهم نیست از کجا آمده‌اید؛ مهم این است که چقدر خوب بازی می‌کنید و برنده می‌شوید!
امروزه فیونا موتسی یک شطرنج‌باز شناخته‌شده و دارای عنوان استاد کاندیدای بانوان (WCM) از سال ۲۰۱۲ است. او همچنین برای تکمیل تحصیلات خود با استفاده از بورسیه تحصیلی تلاش زیادی می‌کند.
چرا؟
زیرا او تصمیم گرفت پس از شهرتی که شطرنج برایش به ارمغان آورد، به دنبال هدفی شخصی برود: تحصیلاتی که مادربزرگ، مادر و خواهرش هرگز فرصت دستیابی به آن را نداشتند.
زنان و شطرنج؟ چرا این موضوع اصلاً مطرح می‌شود؟
اگر از علاقه‌مندان جدی شطرنج هستید و رتبه‌بندی‌ها و رویدادهای شطرنج را دنبال می‌کنید، متوجه تفاوت قابل توجهی بین تعداد شطرنج‌بازان برتر مرد و زن خواهید شد.
آیا این به دلیل نقش‌های جنسیتی سنتی است یا برتری ناعادلانه؟
چه عواملی زنان را در این نبرد فکری محدود می‌کند؟
چرا دختران به عنوان بازیکنان ضعیف‌تر در نظر گرفته می‌شوند؟
سال‌ها زنان از نظر شایستگی برای رقابت با مردان در سطح حرفه‌ای کمتر مورد توجه بودند. مسابقات محدود بود و نگرش‌های خصمانه نسبت به جنسیت به ظاهر ضعیف‌تر مشهود بود. اما مسابقات آزاد این دیدگاه را تغییر داد و به زنان اجازه داده شد نه بر اساس جنسیت، بلکه بر اساس ریتینگ (امتیاز) خود با همتایان مردشان رقابت کنند.
تغییر آهسته اما پیوسته در حال وقوع است.
چرا تعداد زنان در رقابت‌های فکری شطرنج کمتر است؟
با وجود برخی از شطرنج‌بازان برجسته زن و سوابق تاریخی، زنان به دلایل مختلفی از حضور گسترده در شطرنج حرفه‌ای پرهیز کرده‌اند.
آمار نیز این واقعیت را نشان می‌دهد.
شطرنج حرفه‌ای همچنان میدانی عمدتاً مردانه است. طبق اعلام فیده (فدراسیون جهانی شطرنج)، تنها حدود ۱۵ درصد از کل شطرنج‌بازان دارای ریتینگ در جهان زن هستند. در مقایسه با ۱۶۸۳ استاد بزرگ مرد تا کنون، تنها ۳۷ استاد بزرگ زن وجود داشته است. هیچ زنی در تاریخ ۱۳۹ ساله قهرمانی شطرنج جهان (به جز مسابقات زنان) به این عنوان دست نیافته است. معتبرترین شطرنج‌باز زن تاریخ، جودیت پولگار، در اوج دوران حرفه‌ای خود در رتبه هشتم جهان قرار داشت.
اگرچه فضای رقابت در سطوح بالا بسیار محدود است، اما زنان هنوز برای اثبات برابری و حتی برتری خود در شطرنج با مردان، با چالش‌هایی روبرو هستند.
اظهارات بحث‌برانگیز، مانند آنچه در ادامه از زبان استاد بزرگ نمادین هند، کُنرو هامپی، مطرح شده، نیز کمکی به این موضوع نمی‌کند:
“مردان فقط بازیکنان بهتری هستند. این ثابت شده است، شما باید آن را بپذیرید.”
آمار ادعای او را تایید می‌کند.
تنها ۳۷ استاد بزرگ زن در جهان وجود دارد، در حالی که این تعداد برای مردان ۱۶۸۳ نفر است. هیچ زنی در تاریخ نزدیک به ۱۳۹ ساله مسابقات قهرمانی شطرنج جهان (بدون احتساب مسابقات اختصاصی زنان) به این عنوان دست نیافته است.
پولگار، که در سال ۲۰۱۵ بازنشسته شد و همچنان بهترین بازیکن زن تاریخ باقی ماند، در اوج خود رتبه هشتم جهان را داشت. اما او نیز هرگز موفق به پیروزی در مسابقات کاندیداها، که تعیین‌کننده رقیب قهرمان جهان است، نشد.
کاهش تعداد شرکت‌کنندگان زن در سطوح ابتدایی نیز به معنای تعداد کمتر شطرنج‌بازان زن برای رقابت در سطوح بالای حرفه‌ای است.
پس چرا توصیه می‌کنیم شطرنج را بیاموزید؟
اول از همه، یادگیری شطرنج به منزله تقویت ذهن است. زنان ثابت کرده‌اند که در زمینه‌های مختلف، از سیاست گرفته تا علم، استراتژیست‌های بسیار کارآمدتری نسبت به همتایان مرد خود هستند.
زنان همچنین در رشته‌های ورزشی مختلف و حوزه‌هایی که سابقاً انحصار مردان بوده‌اند، مانند نیروهای مسلح و دفاعی، ارزش خود را به اثبات رسانده‌اند.
شطرنج‌باز زن بودن فقط اثبات یک نکته نیست. بلکه راهی برای ایجاد مسیری جدید، کشف نقاط قوت، کار بر روی نقاط ضعف و تبدیل شدن به انسانی بهتر از همیشه است.
از نظر علمی، مغز مردان هیچ برتری بر مغز زنان ندارد.
مطمئناً، مردان از نظر ژنتیکی تمایل به ارائه راه‌حل دارند. با این حال، زنان کسانی بودند که تمامی نقشه‌ها را با کمال اجرا کردند، حتی زمانی که نقش‌ها به شدت محدود و بر اساس جنسیت تقسیم شده بود.
اینکه از یک زن خواسته شود به هر دلیلی در یک بازی فکری مانند شطرنج شرکت نکند، به همان اندازه مضحک است که از آنها بخواهید رأی ندهند یا رانندگی نکنند. هر چقدر هم که این موضوع عجیب به نظر برسد، این “امتیازات” که توسط جامعه به طور کلی و مردان به طور خاص به آنها اعطا شده، حتی یک قرن هم قدمت ندارند.
مزایای شطرنج برای بانوان
شطرنج یکی از بازی‌هایی است که به شما امکان می‌دهد با آزادی کامل در زمینه‌های مختلف پیشرفت کنید. شما سرنوشت خود را در صفحه شطرنج رقم می‌زنید. و زیبایی اینجاست که همه به طور یکسان در این ۶۴ خانه با ۱۶ مهره در هر طرف، بازی را آغاز می‌کنند.
شطرنج چیزهای زیادی برای ارائه به شما دارد. به شما نظم و انضباط، انعطاف‌پذیری، رویکرد آینده‌نگر را می‌آموزد و شما را ملزم می‌کند که به شهود خود اعتماد کنید و به آن احترام بگذارید.
اگر بازی‌ای وجود داشته باشد که به شما در تمرین سیستماتیک تفکر استراتژیک کمک کند و راه‌های عملی برای برنامه‌ریزی و فکر کردن به آینده را به شما بیاموزد، آن بازی شطرنج است.
شطرنج همچنین می‌تواند یک حرفه تمام‌وقت باشد. اگر شطرنج بازی کردن را می‌دانید یا قبلاً طعم موفقیت را به عنوان یک شطرنج‌باز حرفه‌ای چشیده‌اید، می‌دانید که توانایی شما در این بازی محدودیتی ندارد.
می‌توانید یک مربی، یک همکار یا یک معلم شطرنج باشید و حتی کسب و کار خود را شروع کنید!
نیازی به مرخصی زایمان از شطرنج ندارید، و آمادگی جسمانی شما نیز نقش چندانی ایفا نمی‌کند؛ تا زمانی که خود را از نظر ذهنی آماده کنید و بتوانید به فتح صفحه شطرنج ادامه دهید.
شطرنج به شما کمک می‌کند با چالش‌های درونی خود مبارزه کنید.
آیا شک و تردید قضاوت شما را تخریب می‌کند؟
به یاد دارید چگونه در آن بازی شطرنج آخر هفته با قدرت بازگشتید؟ آیا فقدان راهنمایی شانس شما را در ارتقای بعدی مختل می‌کند؟ چگونه می‌توانید از تاکتیک‌های شطرنج، مانند دفاع از خانه‌های کلیدی خود و کار بر روی آخر بازی که در شطرنج آموخته‌اید، الهام بگیرید و از آنها در زندگی واقعی استفاده کنید؟
شطرنج شما را وادار می‌کند که بی‌نظمی درونی را کاهش دهید و به حالت ذهن‌آگاهی و آرامش برسید. زنان اغلب به عنوان افراد چندکاره شناخته می‌شوند و مورد تحسین قرار می‌گیرند. اما مدیریت همزمان چندین وظیفه، نشان‌دهنده این است که آنها همیشه برای رسیدن به ضرب‌الاجل‌های پی در پی در عجله هستند. این امر می‌تواند باعث اضطراب شدید و دوره‌های بی‌قراری در آنها شود.
یک بازی شطرنج پادزهر عالی برای تمام استرس‌های روزانه است. ماهیت تأمل‌برانگیز بازی شطرنج تضمین می‌کند که فقط آرامش حکم‌فرما باشد، حتی اگر مانند چشم طوفان باشد؛ در طول مدتی که در مقابل صفحه شطرنج هستید، جهان متوقف می‌شود!
ممکن است استدلال کنید که آنقدر بلندپرواز نیستید یا به دنبال دستاورد بزرگتری در زندگی، مانند فیونا، نیستید. ما به شما اطمینان می‌دهیم که این بازی اینجاست تا روحیه‌ای را که بسیار لازم دارید به شما بدهد و البته، فرصتی برای اثبات به دنیا که زنان در همه چیز، از جمله شطرنج، برابر و حتی بهتر از مردان هستند!