از بین ۲۰۱ فدراسیون عضو فیده، تنها ۱۳ فدراسیون دارای رئیس زن هستند. در تحولی آرام اما پیوسته، زنان بیشتری در ردههای اجرایی شطرنج و کسبوکار نقشآفرینی میکنند. این گزارش به بررسی مسیر سه رئیس زن فدراسیونهای ملی میپردازد و الهامبخش برای توسعه شطرنج زنان ایران است.
زنان در رأس فدراسیونهای شطرنج جهان؛ الهامبخش برای شطرنج زنان ایران
در حالی که شطرنج زنان ایران در سالهای اخیر پیشرفتهای قابل توجهی داشته است، نگاهی به وضعیت جهانی زنان در پستهای مدیریتی شطرنج میتواند الهامبخش باشد. بر اساس آمار فیده (FIDE)، از بین ۲۰۱ فدراسیون عضو این سازمان بینالمللی، تنها ۱۳ فدراسیون دارای رئیس زن هستند. این آمار اگرچه هنوز پایین است، اما نشاندهنده تحولی آرام اما پیوسته در جهان شطرنج است که میتواند برای شطرنج زنان ایران نیز درسهای ارزشمندی داشته باشد.
تاریخچه مختصر زنان در مدیریت شطرنج
- در سال ۱۹۷۱ (۱۳۵۰ شمسی) فیده اولین اینترزونال زنان را در اوهیرید (یوگسلاوی سابق) برگزار کرد
- نونا گاپرینداشویلی (Nona Gaprindashvili) در سال ۱۹۷۲ (۱۳۵۱ شمسی) با اختلاف بسیار کم عنوان قهرمانی جهان خود را مقابل آلا کوشنیر (Alla Kushnir) حفظ کرد
- اولین رئیس زن فدراسیون شطرنج آمریکا، بئاتریس مارینلو (Beatriz Marinello)، در سال ۲۰۰۳ (۱۳۸۲ شمسی) انتخاب شد – سه دهه پس از جنبش فمینیستی دهه ۱۹۷۰
تصویر: گروهی از زنان رئیس فدراسیونهای شطرنج جهان – الگویی برای شطرنج زنان ایران
تحولات اخیر در حمایت از شطرنج زنان
فیده در سالهای اخیر توجه ویژهای به توسعه شطرنج زنان داشته است:
- کمیسیون شطرنج زنان با ریاست دانا ریزنیسه (Dana Reizniece) ایجاد شده است
- ژو چن (Zhu Chen)، قهرمان سابق جهان زنان، به عنوان خزانهدار فیده مسئولیت شفافیت مالی را بر عهده دارد
- برنامههایی مانند چالش وزیر (Queen’s Gambit Challenge) بیش از ۵۸۰ زن از ۸۰ کشور را گرد هم آورده است
- در سال ۲۰۲۴ (۱۴۰۳ شمسی)، ۹ فدراسیون برای اولین بار تیم زنان خود را به المپیاد شطرنج فرستادند
گفتوگو با زنان پیشگام در رهبری فدراسیونها
۱. شیه جون (Xie Jun): از قهرمان جهان تا رئیس فدراسیون
شیه جون، قهرمان سابق جهان زنان و رئیس فعلی فدراسیون شطرنج چین (Chinese Chess Association)، مسیر قابل توجهی را طی کرده است. او که در سال ۱۹۹۱ (۱۳۷۰ شمسی) به عنوان اولین قهرمان جهان زنان از خارج اروپا مطرح شد، امروز مدیریت یکی از قدرتمندترین فدراسیونهای شطرنج جهان را بر عهده دارد.
تصویر: شیه جون در حال انجام حرکت افتتاحیه در مسابقه قهرمانی جهان زنان ۲۰۲۵ – نمادی از پیشرفت شطرنج زنان ایران و جهان
نکات کلیدی از صحبتهای شیه جون:
- “هر ارتقاء مانند یک ‘حرکت بعدی’ منطقی در یک صفحه بزرگتر بود”
- “اگر میخواهید قوانین را تغییر دهید، باید در نوشتن آنها کمک کنید”
- “به زندگی مانند یک بازی طولانی با دو ساعت نگاه میکنم: خانواده و حرفه”
- “قدرتمند بازی کنید، بهترین مدرک شما عملکردتان است”
۲. بشرا قادری (Bouchra Kadiri): اولین رئیس زن فدراسیون شطرنج مراکش
بشرا قادری، که نامش در عربی به معنای “خبر خوب” است، اولین زنی است که ریاست فدراسیون سلطنتی شطرنج مراکش (Royal Moroccan Chess Federation) را بر عهده گرفته است. پدرش در روز تولد او یک مسابقه قهرمانی شطرنج را برده بود و از آن زمان شطرنج بخشی از هویت او شد.
تصویر: بشرا قادری در کنار مگنوس کارلسن – نمونهای از همکاریهای بینالمللی که میتواند برای شطرنج زنان ایران مفید باشد
دستاوردهای قابل توجه:
- افزایش تعداد باشگاههای ثبتشده از ۱۲ به ۳۹ باشگاه
- گسترش شطرنج به روستاها و مناطق دورافتاده مراکش
- ایجاد ساختار رسمیتر برای سازمان شطرنج
۳. یوهانا بیورگ یوهانزدوتیر (Johanna Bjorg Johannsdottir): رئیس فدراسیون شطرنج ایسلند
یوهانا که از هشت سالگی شطرنج را آموخت، در سال ۲۰۲۵ (۱۴۰۴ شمسی) به ریاست فدراسیون شطرنج ایسلند (Icelandic Chess Federation) انتخاب شد. او که روانشناس است، تمرکز ویژهای بر ایجاد فرصتهای برابر برای دختران و زنان در شطرنج دارد.
تصویر: یوهانا با شاگردانش در مسابقات قهرمانی جوانان ایسلند ۲۰۲۵ – الگویی برای توسعه شطرنج زنان ایران در سطح پایه
پیام کلیدی یوهانا:
- “شجاع باشید و مطمئن باشید که صدای شما اهمیت دارد”
- “ایجاد فضاهایی که زنان در آن احساس حمایت و جدی گرفته شدن کنند”
- “اعتماد به نفس از طریق مشارکت رشد میکند”
درسهایی برای شطرنج زنان ایران
داستان این سه زن رهبر در شطرنج جهان میتواند برای شطرنج زنان ایران الهامبخش باشد:
- توسعه مسیرهای شغلی متنوع: همانند شیه جون که از قهرمانی به مدیریت رسید
- ایجاد ساختارهای حمایتی: مانند برنامههای آموزشی ویژه دختران که یوهانا در ایسلند اجرا کرد
- گسترش شطرنج در سطوح پایه: الگویی که بشرا قادری در مراکش به کار گرفت
- شبکهسازی بینالمللی: استفاده از فرصتهای همکاری با فدراسیونهای دیگر
آینده شطرنج زنان در جهان
در حالی که آمار جهانی نشان میدهد زنان تنها ۲۳.۳٪ از کرسیهای هیئت مدیره شرکتها را در اختیار دارند، در شطرنج نیز چالشهای مشابهی وجود دارد. با این حال، حمایت از برنامههای توسعهای در حال افزایش است و آینده میتواند متفاوت از گذشته باشد.
سوال به مخاطبان: به نظر شما شطرنج زنان ایران چگونه میتواند از تجربیات این زنان رهبر در جهان استفاده کند؟ چه برنامهها و اقداماتی برای افزایش حضور زنان در پستهای مدیریتی شطرنج ایران ضروری است؟ دیدگاههای خود را با ما به اشتراک بگذارید.