استراتژیست بزرگ و اولین قهرمان رسمی شطرنج جهان، ویلهلم اشتاینیتس در زمان خود اقدام به تنظیم و دسته‌بندی مهمترین المان‌های استراتژی بازی کرده است. پیشی‌گرفتن در گسترش، اشغال مرکز، خانه‌های ضعیف، اکثریت پیاده‌ای، ستون‌های باز، زوج دو فیل و … از مضمون‌های مهمی بودند که او به جهانیان معرفی کرد و اولین دُکترین پوزیسیونی در قرن نوزدهم میلادی متولد شد و شطرنج در زُمره‌ی «علم» قرار گرفت.
اما بعدها و در بسیاری از موارد مشخص شد که عملاً باید پاره‌ای از این نقطه‌نظرات را نادیده گرفت! تا جایی که یکی از رموز استادی در شطرنج، آگاهی از استثنائات متعدد موجود در کاربرد قواعد اشتاینیتس و «استادی در این استثنائات» شد.
آلکساندر شاشین متوجه‌ی این ابهام ایجادشده در دُکترین اشتاینیتس شده بود و به‌همین سبب با بررسی هزاران بازی استادان بزرگ و یافتن قواعد عمومی جاری در پوزیسیون‌های برنده‌ی آنها، تلاش برای یافتن ایده‌های پنهان و نوین در این موارد کرد.
او متوجه شد که شاخص‌های پوزیسیونی اشتاینیتس کافی و جامع نیستند و پارامترهای جدیدتری را باید بدان‌ها افزود. البته برای غلبه بر عقاید کلاسیک که جزو عادات هر شطرنجبازی درآمده‌اند جسارت و شجاعت بسیار زیادی لازم بود.
اما چگونه باید این ایده‌ی بِکر و انقلابی را اجرا کرد؟
در این اثر خلاقانه و بلندپروازانه، آلکساندر شاشین، فیزیکدان و استاد شطرنج روس، که زمانی در تیم آماده‌سازی کارپف برای رویاروئی با «بابی فیشر» انجام وظیفه می‌کرده، حاصل سی سال پژوهش و تحقیق خود را در یافتن اِلمان‌های مختلف بازی به نمایش گذاشته است.
او پارامترهای فیزیکی هر پوزیسیون را با کمک فاکتورهای پایه: ماتریال، تحرک، امنیت و فضای طرفین محاسبه ی عددی کرده و با قیاس آنها با یکدیگر امکان تهیه ی طرحی مناسب برای ادامه ی بازی و درک سرشت پوزیسیون و وقایعی که در صحنه ی نبرد درحال وقوع است را فرآهم می‌آورد.
با تکیه بر سبک بازی کاملاً متمایز سه قهرمان شطرنج جهان یعنی تال، کاپابلانکا و پتروسیان و حمایت تحلیلی و آنالیز کامپیوتر، کتاب به شما نشان می‌دهد که نگرش شیوه‌ی شاشین در عمل چگونه است. با این ترتیب به تصمیم‌گیری‌های بعدی شما در همه‌ی انواع پوزیسیون چه سرکش و حاد، چه پیچیده و مبهم کمک خواهد کرد.
شاشین برای هر پوزیسیون پنج «پارامتر فیزیکی ملموس و قابل محاسبه» به شکل زیر تعریف کرده است:
• ماتریال
• زمان
• امنیت شاه
• فشردگی پوزیسیون
• گشادگی پوزیسیون
او با محاسبه ی جبری این پارامترها از دل پوزیسیون، الگوریتم ادامه ی بازی و «سرشت» آن را تشخیص می‌دهد.
هر یک از الگوریتم‌های تال T، کاپابلانکا C، پتروسیان P و یا حتی ترکیبی از آنها CP, TC وTCP
«در حقیقت شاشین شیوه‌ی یافتن سرشت پوزیسیون را یافته است».
و به نظر او بهترین کُنسه را می‌توان از دل پوزیسیون استخراج کرد.
در ادامهی کتاب، شیوه‌ی استفاده از این پارامترها و تشخیص الگوریتم ادامهی بازی و تحلیل دقیق پوزیسیون و کنترل آن با انجین نمایش داده می‌شود.
کاملاً طبیعی است، نخستین برخورد هر شطرنجباز با این رویکرد و مضامین نوین فوق در بهترین حالت، تردید در کاربرد آن‌هاست و اینکه آیا می‌توان از این شیوه در جریان بازی و پشت میز استفاده کرد؟ به ویژه در جریان مسابقه آیا استفاده از این روش عددی امکان‌پذیر است؟
برای ارزیابی پوزیسیون به روش شاشین لازم است محاسبه‌ی جبری تمامی این پارامترها کاملاً ذهنی و خودکار انجام گیرد. به‌همین سبب اگر قصد تغییر فوری رویه‌ی ارزیابی وضعیت در بازی‌های خویش را داشته باشید، قطعاً در اوایل کار دچار مشکل خواهید شد!
به هر ترتیب تئوری شاشین گام‌های ابتدایی خود را طی می‌کند و احتمالاً نیاز به حک و اصلاحاتی در آینده دارد. ایده‌پردازن معاصر و آینده در این مسیر شگفت‌انگیز گام خواهند گذاشت و به‌‌‌‌‌‌‌‌تدریج به تکامل آن کمک خواهند کرد.
آشنایی با تئوری‌های نوین شطرنج به‌ویژه برای مربیان پرشور کشور بسیار حائز اهمیت است و این امید را خواهیم داشت که در تکمیل و غنای این تئوری جالب و هیجان‌انگیز پژوهشگران خلاق کشور نیز سهمی داشته باشند.
در پایان لازم است یادآوری کنم محتوای کتاب اصلی شامل دو بخش کلی زیر است و تنها بخش اول به فارسی ترجمه شده است:
۱. معرفی روش عددی الگوریتم انتخاب حرکت
۲. کاربرد عملی این روش در تحلیل بازی
نویسنده کتاب: آلکساندر شاشین
مترجم روسی به انگلیسی کتاب: جیم مارفیا
مترجم انگلیسی به فارسی کتاب: محمّد خیرخواه
ناشر کتاب: انتشارات شباهنگ فروردین 1399
سوژه اصلی کتاب: ارزیابی و درک سرشت پوزیسیون با استفاده از ویژگی‌های فیزیکی آن
نویسنده مقاله: محمّد خیرخواه
تاریخ: ۴ اسفند ۱۴۰۰
منبع: کانال منابع آموزشی شطرنج